✏️ Έχετε παρατηρήσει κάποια παιδιά που τσιρίζουν δυνατά και συνεχώς; Έχετε παρατηρήσει κάποια παιδιά που σηκώνουν το χέρι τους και χτυπάνε αλόγιστα άλλα παιδιά, όταν νομίζουν ότι δεν τους βλέπει κανείς; Έχετε παρατηρήσει κάποια παιδιά που όταν τους ζητάς να κάνουν κάτι απλό (όπως το να βάλουν μέσα στην τσάντα τους τα πράγματα που δε χρειάζονται) σου βγάζουν τη γλώσσα ή σε κοιτούν με μίσος; Έχετε παρατηρήσει κάποια παιδιά που στον δρόμο καθώς κάνουνε βόλτα με τους γονείς τους κάνουν φασαρία μέχρι να γίνει το δικό τους σηκώνοντας τον τόπο από τις φωνές;
Όλος αυτός ο θυμός δεν είναι απλώς τυχαία παρατήρηση, αλλά κακή εκτίμηση. Κακή εκτίμηση του χρόνου, της προσοχής και των ορίων που βάζουμε στα παιδιά. Εξηγώ…
Όταν μεγαλώνουμε παιδιά:
▪️ χωρίς να περνάμε ποιοτικό χρόνο μαζί τους [αδιαφορία]
▪️ χωρίς να ακούμε πραγματικά αυτό που θέλουν να μοιραστούν μαζί μας [αδιαφορία]
▪️ χωρίς να τα ρωτάμε πώς νιώθουν και τι θα ήθελαν να κάνουμε για να αισθάνονται καλύτερα [αδιαφορία]
▪️ χωρίς να τα πολυκοιτάμε στα μάτια γιατί είμαστε χωμένοι σε κάποια οθόνη ηλεκτρονικής συσκευής προσπαθώντας να δούμε και το τελευταίο βιντεάκι που κυκλοφορεί μήπως και δεν ενημερωθούμε για την «επικαιρότητα» [αδιαφορία]
▪️ χωρίς να τους λέμε «ΟΧΙ» όταν χρειάζεται και να επιμένουμε σε αυτό, εξηγώντας τους λόγους που κάτι δεν μπορεί να γίνει τη στιγμή που το θέλουν [υπερ-προστασία]
▪️χωρίς να τους μαθαίνουμε να ακολουθούν κανόνες, όταν αυτό χρειάζεται, έτσι ώστε να μη γίνονται ενοχλητικά ή υποκείμενα στέρησης προσωπικών δικαιωμάτων των άλλων ανθρώπων, όπως το δικαίωμα του προσωπικού χώρου (σε σωματικό, ψυχολογικό επίπεδο) [αδιαφορία]
▪️ χωρίς να τους μαθαίνουμε να συμβιώνουν με άλλους ανθρώπους, να κάνουν υποχωρήσεις και να φέρονται με ευγένεια και καλοσύνη [αδιαφορία]
▪️ χωρίς να ξέρουν πως είναι να βαριούνται γιατί έχουν χίλιες δυο εξωσχολικές δραστηριότητες και μηδενικό ελεύθερο χρόνο να αναπτύξουν τη φαντασία τους και τη δημιουργικότητά τους [υπερ-προστασία]
Τότε….⤵️
…είναι πολύ πιθανό να μεγαλώνουμε παιδιά που σήμερα η συμπεριφορά τους είναι απλώς «εκτός ελέγχου» και αύριο ίσως θα είναι αναβλητικοί ενήλικες, που θα δυσκολεύονται να βρουν δουλειά, γιατί όλο κάτι θα τους ενοχλεί και θα μοιάζει φορτικό, που ίσως θα βολεύονται σε μέτριες κοινωνικές σχέσεις καθώς δε θα ξέρουν τον δρόμο προς την αυτοπραγμάτωση, που ίσως θα γίνονται βαρίδια σε άλλους ανθρώπους καθώς δε θα μπορούν να επικοινωνήσουν ή να συνδεθούν κατάλληλα μαζί τους και που ίσως θα είναι φορείς μορφών βίας, καθώς είναι αυτό που και τα ίδια γνώρισαν στην παιδική τους ηλικία. Γιατί; Επειδή και η έλλειψη προσοχής ή φροντίδας προς τα παιδιά [λεγόμενη ως αδιαφορία] και η υπερβολική προσοχή ή «θεοποίηση» των παιδιών [λεγόμενη ως υπερ-προστασία] είναι μορφές ψυχολογικής βίας. Έτσι, ως γνωστόν βέβαια, η βία φέρνει βία. Το θέμα είναι πως δεν μπορούμε να ξέρουμε με ποια μορφή η βία θα έρθει στην επιφάνεια στη ενήλικη πια ζωή αυτών των παιδιών, όταν έχουν βιώσει είτε αδιαφορία που τα πληγώνει, είτε υπερ-προστασία που τα πνίγει.
Μια σταγόνα θεωρίας που πλαισιώνει σε επιστημονική βάση τα ανωτέρω και είναι άξια προσοχής, αφορά στον διαχωρισμό των βασικών αναγκών των ανθρώπων σε πέντε κατηγορίες σύμφωνα με τον Young και τους συνεργάτες του (2006). Αυτές οι κατηγορίες είναι:
(1) ασφαλής προσκόλληση
(2) ελευθερία έκφρασης συναισθημάτων και αναγκών
(3) ρεαλιστικά όρια και αυτοέλεγχος
(4) αυτονομία, ικανότητα, και εύρεση προσωπικής ταυτότητας
(5) αυθορμητισμός και παιχνίδι
Αν πάρουμε ένα παράδειγμα για την πρώτη κατηγορία, η θεωρία αυτή συνεχίζει λέγοντας πως η αποσύνδεση και η απόρριψη, περιλαμβάνουν σχήματα που σχετίζονται με την ανικανοποίητη ανάγκη για ασφαλή προσκόλληση. Έτσι λοιπόν, ένα παιδί μπορεί να αναπτύξει ένα σχήμα συναισθηματικής στέρησης (την προσδοκία ότι οι συναισθηματικές του ανάγκες δεν θα καλυφθούν από άλλους), εάν ο γονέας είναι σταθερά απόμακρος και ψυχρός, ή αλλιώς αυτό που λέμε αδιάφορος.
Είπαμε όμως ότι δεν είναι μόνο η αδιαφορία πηγή κακών συμπεριφορών αλλά και η υπερπροστασία.
Παρόλο λοιπόν που η υπερπροστατευτική ανατροφή των παιδιών μπορεί να αντανακλά καλοπροαίρετες προσπάθειες των γονέων να κρατήσουν ένα παιδί ασφαλές, η ενθάρρυνση των γονέων προς την εξάρτηση των παιδιών τους από εκείνους ματαιώνει τη βασική συναισθηματική ανάγκη των παιδιών για αυτονομία και ανεξαρτησία. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, που η υπερπροστατευτική συμπεριφορά της μητέρας προς το παιδί έχει συσχετιστεί με συναισθηματική στέρηση, κοινωνική απομόνωση, αποτυχία επίτευξης και ανεπαρκή αυτοέλεγχο από την πλευρά του παιδιού, ενώ η υπερπροστατευτική συμπεριφορά του πατέρα προς το παιδί έχει συσχετιστεί με σχήματα υποταγής, ευαλωτότητας σε βλάβες και σχήματα που αναζητούν συνεχή έγκριση από την πλευρά του παιδιού. Καταλήγουν λοιπόν ολοένα και περισσότερα παιδιά να είναι θυμωμένα, να φωνάζουν απαιτώντας διάφορα, να φέρονται με αγένεια και να απομονώνονται κοινωνικά.
Μα θα πει κανείς… δεν είμαι αδιάφορος γονέας… δεν είμαι υπερπροστατευτικός… γιατί το παιδί μου έχει τόσο θυμό;
Δεν είναι εύκολο να συνειδητοποιήσει κανείς ότι φέρεται με αδιαφορία ή υπερπροστατευτικά απέναντι στο παιδί του, ούτε δυστυχώς υπάρχουν κάποιες κοινά αποδεκτές «οδηγίες χρήσης» όταν κάποιος φέρνει στον κόσμο ένα παιδί. Λάθη θα γίνουν και γίνονται από όλους μας. Ωστόσο, κάποιες έννοιες – κλειδιά που λειτουργούν θετικά (βέβαια για την υποκειμενική ερμηνεία του καθενός δεν μπορώ να εγγυηθώ) είναι οι εξής:
🔸 Κ Ο Ι Ν Ο Σ Χ Ρ Ο Ν Ο Σ (Δραστηριότητες που σας αρέσουν, μάθετε και στα παιδιά σας να τις απολαμβάνουν για να περνάτε καλά παρέα, όπως για παράδειγμα το περπάτημα ή το να δείτε μια ταινία)
🔸 Σ Υ Ζ Η Τ Η Σ Η (Σε κάθε τι, ακόμα και στο παραμικρό που σας φαίνεται αστείο, όπως το να χτυπάνε χέρια-πόδια σε ένα τραπέζι εστιατορίου σε κοινή σας έξοδο, εξηγήστε, μέσα από συζήτηση με τα παιδιά ότι αυτή η συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή κι ευγενική και μάλιστα γίνεται και ενοχλητική προς τους άλλους. Είναι καλό να συνειδητοποιούν από μικρή κιόλας ηλικία ότι δεν κατοικούν μόνα τους σε αυτόν τον πλανήτη και ότι κάποιες συμπεριφορές έχουν αντίκτυπο και σε άλλους ανθρώπους)
🔸 Ο Ρ Ι Α (Επιμείνετε στα «όχι», στα «μέχρι εδώ» και στις όποιες «στερήσεις απολαύσεων», αφού έχετε πρώτα θέσει τους κανόνες και δε βλέπετε ανταπόκριση, ενώ τους εξηγήσατε αρκετές φορές. Μην υποκύπτετε, γιατί τότε είναι ακριβώς που χάνετε τον ρόλο σας)
🔸 Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η (Ακούστε τις όποιες ανάγκες των παιδιών με προσοχή, χωρίς ωστόσο να τις θεοποιείτε, καθώς δε γίνεται να καλύπτονται πάντα όλες και σίγουρα αφήστε κινητά τηλέφωνα και λοιπές ηλεκτρονικές συσκευές στην άκρη για να αφιερώνετε την προσοχή σας στα παιδιά, την έχουν ανάγκη. Άλλωστε, αν το σκεφτείτε και λίγο πιο σφαιρικά, είστε η τελευταία γενιά γονέων που έχει προλάβει την επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο πριν τις ηλεκτρονικές συσκευές και τα social media. Είναι κρίμα να χαθεί αυτή η κληρονομιά)
Σχετική βιβλιογραφία:
Bruysters, N. Y. F., & Pilkington, P. D. (2023). Overprotective parenting experiences and early maladaptive schemas in adolescence and adulthood: A systematic review and meta‐analysis. Clinical Psychology & Psychotherapy, 30(1), 10-23.
Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2006). Schema therapy: A practitioner’s guide. Guilford Press.
