Προσεγγίζοντας τα μηνύματα των παραολυμπιακών αγώνων (Μέρος 2ο)

Σε προηγούμενο άρθρο μας, στη σειρά των “δημοσιευμάτων τής διαδραστικής κοινωνικής πύλης ενημέρωσης meallamatia.gr ” υπό τον γενικό τίτλο “Προσεγγίζοντας τα μηνύματα των Παραολυμπιακών αγώνων, ασχοληθήκαμε με ένα από τα πολλά μηνύματα που εκπέμπουν οι αγώνες αυτοί (βλ. μέρος 1ο) .

Πρόκειται για μια υπόμνηση για κάτι που ίσως μας διαφεύγει, για ένα έμμεσο μήνυμα που εμπεριέχει τόσο την υποχρέωση ηθικής αναγνώρισης της συμβολής των μητέρων των παραολυμπιονικών στη συνολική προσπάθειά τους και στο επιτυχές αποτέλεσμα της όσο και την ανάγκη “ειδικής”/εξειδικευμένης στήριξης των μητέρων αυτών.

Στο πλαίσιο αυτό αναφερθήκαμε με ενδεικτικά παραδείγματα, αφενός μεν, στα εξαιρετικά προβλήματα και τις παράγωγες καταστάσεις, δηλαδή στο πραγματικό βάρος όλων των μητέρων οικογενειών με παιδί με αναπηρία και, αφετέρου, σε παλαιότερη σχετική πρότασή μας για την απόδοση τού οφειλόμενου χρέους τής Κοινωνικής Πολιτικής προς τις οικογένειες και κυρίως τις μητέρες των παιδιών αυτών.

Σήμερα, όπως άλλωστε είχαμε προαναγγείλει στο παραπάνω άρθρο, θα ασχοληθούμε με μία άλλη πρότασή μας (διατυπώθηκε για πρώτη φορά προ 10ετίας), για ένα άλλο μήνυμα που θα μπορούσαν να εκπέμπουν οι Παραολυμπιακοί αγώνες, γενικώς.

Τα παραδείγματα των Παραολυμπιακών αγώνων

Στο 3ο Διεθνές Συνέδριο «Άτομα με Αναπηρία και ΜΜΕ» (23-24 Ιουνίου 2008), κατά τον συντονισμό τής 3ης ενότητας: «Παραολυμπιακοί Αγώνες και ΜΜΕ: Από την Αθήνα στο Πεκίνο» [πλήρες απόσπασμα τής ενότητας των πρακτικών βλ. εδώ ], λαμβάνοντας αφορμή από την χρησιμότητα του παραδείγματος τής συνεργατικής άθλησης είχα την ευκαιρία να καταθέσω πρόταση για ένα νέο μήνυμα με διαχρονική αξία.

Πρόκειται για το μήνυμα τής “συνεργατικής” κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης των Προσώπων με Αναπηρία (ΠμΑ), η οποία προάγεται με την τήρηση ορισμένων αρχών, όπως η αρχή τής συμπληρωματικότητας, έχοντας ως παράδειγμα:

πρώτον, βασικές παραμέτρους του αθλητισμού που συνδέονται με την Ανθρωπαγωγική και στις οποίες περιλαμβάνεται και μια άλλη θεώρηση στερεότυπων όρων, χωρίς βέβαια να φθάνουμε σε “υπερβολές”, και,
δεύτερον, μια αγωνιστική τακτική που εφαρμόζεται σε ορισμένες κατηγορίες αθλητών με αναπηρία.

(α) Ανθρωπαγωγική και αθλητισμός

Οι παράμετροι αυτές τού αθλητισμού συνδέονται άμεσα με την Παιδαγωγική ή ακριβέστερα με την Ανθρωπαγωγική και αναφέρονται στην προσέγγιση και την κατανόηση μέσα από τους αθλητικούς αγώνες τής θεωρητικής θεμελίωσης τής λεγόμενης “Ειδικής Αγωγής” και τους στόχους της, δηλαδή τής φιλοσοφίας που πρέπει να την διέπει. Διότι οι αθλητικοί αγώνες, συνολικά, αποτελούν ανθρώπινες δραστηριότητες που μπορούν να αξιοποιούν στον μέγιστο δυνατό βαθμό διεπιστημονικά και πολυεπιστημονικά ερευνητικά συμπεράσματα, επιτυγχάνοντας έτσι την προαγωγή παιδαγωγικών αξιών και, κυρίως, την ενίσχυση του χαρακτήρα των νέων.

Την Παιδαγωγική την ενδιαφέρει ή, ακριβέστερα, θα πρέπει να την ενδιαφέρει, πριν και πάνω απ’ όλα, το Υποκείμενο τής μάθησης σε συνάρτηση με τον κοινό για όλους τους ανθρώπους στόχο τής αγωγικής διαδικασίας. Όμως κοινός για όλους τους ανθρώπους στόχος, με τη χρησιμοποίηση κοινών-«ίσων» για όλους μέσων, σημαίνει διατήρηση του προβλήματος της διαφοράς, το οποίο δημιουργεί η ελλειμματική κοινωνία ως προς τη στάση και τη δράση της απέναντι στα Πρόσωπα με Αναπηρία (ΠμΑ). Επομένως για την κάλυψη τού ελλείμματος είναι απαραίτητη η τήρηση ορισμένων αρχών όπως η αρχή τής συμπληρωματικότητας.

Στο πλαίσιο τής Ειδικής Αγωγής, μια μορφή συμπληρωματικότητας αποτελεί και η συνεργατική διδασκαλία (co-teaching). Η έννοια τής συνεργασίας με την προοπτική τής ένταξης και λειτουργικής ενσωμάτωσης τού μαθητή στην τάξη –η οποία αποτελεί προτύπωση και προπαρασκευή τής κοινωνικής λειτουργικής ένταξης και ενσωμάτωσης– προϋποθέτει τη συνεργασία δύο εκπαιδευτικών. Η συνεργασία αυτή, εφόσον είναι αρμονική, αφενός μεν καταργεί το ιεραρχικό» σύστημα τού «κυρίαρχου» δασκάλου και τού «ακολουθούντος» δασκάλου και αφετέρου αποτελεί παράγοντα ένταξης αποφασιστικής σημασίας.

Διότι, στη συνεργατική διδασκαλία τόσο ο δάσκαλος τού γενικού σχολείου όσο και ο δάσκαλος τού ειδικού σχολείου βρίσκονται ταυτόχρονα στην τάξη, έχοντας μέσα σ’ αυτή κοινές υπευθυνότητες για συγκεκριμένες εκπαιδευτικές διαδικασίες. Έτσι, έχομε καταμερισμό τής εργασίας και εναλλαγή ρόλων των δασκάλων, ομαδική εργασία, θέματα σχετικά, παράλληλα ή αλληλένδετα αλλά και θέματα αντιπαράθεσης, ενώ η έννοια τής αίθουσας διευρύνεται και δίδεται η ευκαιρία να δημιουργηθούν ισότιμες σχέσεις μεταξύ όλων των παιδιών αλλά και νέο ενδιαφέρον από πλευράς γονέων.

Επίσης η έννοια τής συνεργασίας προβλέπει και τη συνεργασία μεταξύ μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και μαθητών «χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες», καθώς και ΠμΑ και «Προσώπων χωρίς Αναπηρία» (ΠχΑ), καθόσον μάλιστα η διεύρυνση τού συνεργατικού σχεδιασμού μπορεί να συμβάλει στην ανάλυση των τρόπων ανάπτυξης ομαδικών συνεργατικών προσεγγίσεων για την εφαρμογή πρακτικών ένταξης.

Χαρακτηριστικό και “πρότυπο” παράδειγμα για την κατ’ αίσθηση αντίληψη τής λειτουργικής ένταξης και ενσωμάτωσης, ως αποτέλεσμα συνεργασίας ΠμΑ και ΠχΑ, μας δίνει ο αθλητισμός των ΠμΑ και, κυρίως, οι Παραολυμπιακοί αγώνες (βλ. εικόν. 1,2). ‘Άλλωστε αποτελεί “κοινό μυστικό” ότι ο αθλητισμός επιτυγχάνει να επηρεάζει και να κατευθύνει, άμεσα ή έμμεσα, τόσο τον αθλούμενο και τον θεατή, ως άτομα ή μέλη ομάδας, όσο και τους παράγοντες που εμπλέκονται σ’ αυτόν ή τον χρησιμοποιούν.

45

100529

[Έβδομη στον κόσμο η Παρασκευή Καντζά, με οδηγό τον αιγιώτη Θεόδωρο Κατσωνόπουλο]

Έτσι κάθε αθλητικό γεγονός αποτελεί φύσει και θέσει πομπό μηνυμάτων και γενικά έχει Ανθρωπαγωγική υπόσταση. Στο πλαίσιο αυτό «διδάσκει» διάφορες συμπεριφορές, και μάλιστα όχι πάντοτε θετικές. Θεωρητικά τα θετικά στοιχεία είναι η ευγενής άμιλλα, η ενίσχυση τού χαρακτήρα των νέων, η «αφοσίωση σε ένα ιδεώδες ανώτερου τρόπου ζωής, η επιδίωξη τής τελειότητας» και σε κάθε περίπτωση (σύμφωνα με την έμπνευση τού Κουμπερτέν από ένα κήρυγμα τού επισκόπου τής Πενσιλβάνια στους αγώνες τού 1908) αυτό που έχει σημασία είναι η συμμετοχή [Organisation Internationale de la Francophonie (2004). L’ important, c’ est de participer. 28, rue de Bourgοgne, 75007 Paris, σ. 8 και 12].

Όμως, όπως καθημερινά αποδεικνύεται ο στόχος είναι το ρεκόρ και η διάκριση και μάλιστα παραθεωρώντας ή μη συνεκτιμώντας τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που θα έχει για μεν τον αθλούμενο η με οποιονδήποτε τρόπο υπέρβαση των φυσικών δυνάμεων και αντοχών του, για δε τους υπολοίπους η λειτουργία των αρνητικών παραδειγμάτων που προβάλλονται μέσω τού αθλητισμού [βλ.”Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΕΚΙΝΟΥ…”, “Το Παρόν της Κυριακής” 7/9/2008] .

Γι’ αυτό σε κάθε περίπτωση, και κυρίως στην περίπτωση τής αθλητικής δραστηριότητας με στόχο τον πρωταθλητισμό, το πρωταρχικό μέλημα κάθε πλευράς θα πρέπει να είναι η μη επιβάρυνση τού αθλούμενου. Άλλωστε, σε ό, τι αφορά στα ΠμΑ, ας μην ξεχνάμε ότι η αφετηρία των Παραολυμπιακών βρίσκεται στη λειτουργική αποκατάσταση και όχι στον συναγωνισμό ή τον πρωταθλητισμό (βλ. εδώ ή εδώ).

(β) Αλλαγή ορολογίας και παρουσιάσεων

Στο υπόψη Συνέδριο, Άτομα με Αναπηρία και ΜΜΕ, το ζήτημα της ορολογίας στα ΜΜΕ ήταν το κυρίως θέμα της ενότητας: «Παραολυμπιακοί Αγώνες και ΜΜΕ: Από την Αθήνα στο Πεκίνο». Από τις σχετικές εισηγήσεις πρόεκυψε ότι διεθνώς, σύμφωνα με ερευνητικά συμπεράσματα (Α. Παππούς), ο τρόπος παρουσίασης των Παραολυμπιονικών στον γραπτό τύπο συνέβαλε στην αλλαγή τής ορολογίας, αλλά και έδωσε την ευκαιρία –στο πλαίσιο πάντοτε της σχετικής συγκριτικής μελέτης– να επισημανθούν αρνητικές ενέργειες και αντιστοίχως να προταθούν θετικές.

Έτσι από την μία πλευρά είδαμε να αναφέρεται πρώτα το πρόσωπο, δηλαδή χρησιμοποιήθηκαν ανθρωποκεντρικοί όροι, όπως ο όρος: αθλητές με αναπηρία και όχι ανάπηροι αθλητές ή ανάπηρα άτομα. Σημειώνω ότι ο γράφων έχει προτείνει –αιτιολογώντας την πρότασή του– και χρησιμοποιεί τον όρο πρόσωπα αντί άτομα, οπότε πλέον ο λόγος αφορά σε Πρόσωπα και όχι Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ), όπως άλλωστε, κατ’ αναλογία, λειτουργεί και ο όρος αθλητές με αναπηρία.

Από την άλλη πλευρά, επισημάνθηκαν τόσο τα αρνητικά στοιχεία μιας παρουσίασης ή μάλλον αυτά που δεν πρέπει να συμβαίνουν: όχι παθητικές στάσεις, όχι απόκρυψη της πραγματικότητας, όχι ασήμαντες λεπτομέρειες, όχι συναισθηματική διέγερση με στόχο τη συμπάθεια όσο και τα θετικά στοιχεία ή αυτά που πρέπει να προβάλλονται και τα οποία είναι ο αυτοπροσδιορισμός και η φωτογραφία με το πρόσωπο εν δράσει: «spirit emotion», στοιχεία τα οποία και θα αποτελούν το πρώτο θέμα.

Μια άλλη προσέγγιση αφορά στο ζήτημα της σχετικής στάσης και τής τάσης της κοινωνίας, η οποία κινείται μεταξύ τής θυματοποίησης και της ηρωοποίησης (Χ. Σκανδάλη).

Με αφορμή την τελευταία αυτή αναφορά επισημάνθηκε (Λ. Δελλασούδας), ότι τις τελευταίες δεκαετίες [’80 -’90] –και κυρίως μετά τους Παραολυμπιακούς Αγώνες τού 2004– έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται όλο και συχνότερα ο όρος “άτομα με ειδικές ή πρόσθετες ικανότητες”. Στην τελευταία περίπτωση έχομε ασφαλώς αντιστοιχία αντικειμενικής πραγματικότητας και εννοιολογικού περιεχομένου τού όρου. Όμως, η γενίκευση μιας τέτοιας ορολογίας αφενός μεν προκαλεί αντιδράσεις από τα ίδια τα πρόσωπα με αναπηρία και αφετέρου συνιστά μια νέα μορφή διαχωρισμού ή ευφημισμού. Εκτός εάν, αναφερόμενοι στις ειδικές ή πρόσθετες ικανότητες υπονοούμε την σπάνια ικανότητα της ψυχικής δύναμης, της θέλησης, του θάρρους και της πίστης στον εαυτό, που διαθέτουν τόσο οι αθλητές τού στίβου της ζωής, όσο και των αθλημάτων, στοιχεία τα οποία αποτελούν μοναδικά παραδείγματα προς προβληματισμό και ΄΄φρονηματισμό΄΄ κάθε ανθρώπου. Οπότε το μήνυμα που στέλνουν σε όλους τους αγωνιζόμενους, σε όλους του στίβους της ζωής και σε όλες τις δραστηριότητες είναι παράδειγμα προς μίμηση των ικανοτήτων που προαναφέραμε και υπ’ αυτή την έννοια θα πρέπει, νομίζω, να δεχτούμε τον όρο “άτομα με ειδικές ικανότητες”.

(γ) Παραολυμπιακοί Αγώνες: Πομπός ενός νέου μηνύματος

Συγκρίνοντας τις Ολυμπιάδες με τις Παραολυμπιάδες θα μπορούσαμε σχεδόν να ταυτίσουμε τις συνιστώσες και τις προεκτάσεις τους. Όμως δεν θα πρέπει να μείνουμε στα κοινά χαρακτηριστικά. Διότι η εξομοίωση των προσπαθειών, των μέσων και των μηνυμάτων μπορεί να καταλήξει σε μια ταυτοποίηση με αποτέλεσμα η προσπάθεια των αθλητών με αναπηρία να είναι κάτι που αποτελεί μίμηση και άρα να μην είναι κάτι που εκπέμπει τα δικά του μοναδιαία διαχρονικά μηνύματα.

Σ΄ αυτά ακριβώς τα μηνύματα θεωρώ ότι θα πρέπει να προστεθεί και το παράδειγμα τής συνεργατικής άθλησης, το οποίο μας στέλνει ένα μήνυμα για τον τρόπο συνεργατικής κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης των ΠμΑ. Το μήνυμα το εκπέμπει ο τρόπος με τον οποίο συνεργάζονται ο αθλητής με προβλήματα όρασης και ο χωρίς αναπηρία «συναθλητής – οδηγός» του ή ο «προπονητής-οδηγός» του στα αγωνίσματα των δρόμων και των αλμάτων, αντίστοιχα. Όσοι παρακολουθήσαμε την Παραολυμπιάδα τού 2004 είδαμε τα δύο πρόσωπα, δηλαδή τον αθλητή και τον οδηγό του, στα μεν αγωνίσματα των δρόμων να είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους με έναν υλικό δεσμό («ελαστικό σύνδεσμο» και να αγωνίζονται από κοινού ως ένα πρόσωπο για ένα σκοπό, στα δε αγωνίσματα των αλμάτων να βρίσκονται συνεχώς ο ένας απέναντι στον άλλο, με τον οδηγό έξω από το σκάμμα –στον ίδιο άξονα του διαδρόμου τού άλματος– για να καθοδηγεί φωνητικά τον αθλητή. Στις εικόνες αυτές και τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις τους εμπερικλείεται, ίσως, και ολόκληρη η φιλοσοφία τού τρόπου τής λειτουργικής σχολικής, επαγγελματικής και κοινωνικής ένταξης και τής ποιότητας ζωής των ΠμΑ.

Όμως αυτή η ερμηνευτική προσέγγιση των ποικίλων παραδειγμάτων, τα οποία προβάλλει ο αθλητισμός των ΠμΑ, μήπως μπορεί με μια μη γενικευτική και μη κοινή θεώρηση των Παραολυμπιακών να αποτελέσει παράλληλα πομπό και ενός νέου μηνύματος. Ενός διαφορετικού μηνύματος που θα ταξιδεύει μέσα από τα ΜΜΕ από τις διοργανώτριες πρωτεύουσες των αγώνων και από εκεί σε όλο τον κόσμο. Ενός μηνύματος προς τους θεατές των αγώνων και των εικόνων που θα εκφράζει –εκτός των άλλων– και τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να επιδιωχθεί η ικανοποίηση των σημερινών κοινωνικών απαιτήσεων για ανεμπόδιστη διεκδίκηση αγαθών, όπως: η ελευθερία, η εκπαίδευση και η ισότιμη-αναλογική συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Με την προοπτική αυτή κατέθεσα (πριν 10 χρόνια) στο υπόψη συνέδριο την εξής πρόταση υπό μορφή ερωτήματος:

-Μήπως ένα μήνυμα –ανάλογο με το διαχρονικό μήνυμα που ξεκίνησε από την αρχαία Ολυμπία πριν από 28 αι., ως ιερή εκεχειρία, για να αναβιώσει και να συμπληρωθεί, πριν από ένα περίπου αι., με το Ολυμπιακό αξίωμα Citius, Altius, Fortius (γρηγορότερα, ψηλότερα, δυνατότερα), ταξιδεύοντας από τότε σε όλο τον κόσμο– είναι αυτό που θα πρέπει να φύγει από την Αθήνα σήμερα προς το Πεκίνο για να προστεθεί στα άλλα μηνύματα των Παραολυμπιακών και από εκεί όλα μαζί να ταξιδεύσουν σε όλο τον κόσμο;

-Εάν λοιπόν η απάντηση είναι καταφατική, τότε στη θέση τού μηνύματος, που εκπέμπει η παλαιά συμβολική ενέργεια για γκρέμισμα μέρους των τειχών τής πόλης τού Ολυμπιονίκη, δεν θα μπορούσε να μπει το εξής;

Κάθε ενέργεια συνεργατικής συμπληρωματικότητας, με τη μορφή τής συνεργασίας Π.μ.Α. και Π.χ.Α., γκρεμίζει ένα μέρος των τειχών που υψώνονται μεταξύ των ανθρώπων -ή απλούστερα- που δημιουργούν τη διαφορά.

Σημειώνω ότι το μήνυμα-ερώτημα επαναδιατυπώθηκε στην εφημερίδα τού ΕΚΠΑ “Το Καποδιστριακό” (βλ. εδώ) καθώς και στην εφημερίδα “Το Παρόν της Κυριακής” (βλ. εδώ) και εξελικτικά ολοκληρώθηκε ως αναλογική συμπληρωματικότητα σε “αντιδιαστολή” με την ισότητα (βλ. εδώ) . Διότι η οποιαδήποτε εν ονόματι της ισότητας παροχή διατηρεί την ανισότητα, ενώ η εφαρμογή τής αναλογικής συμπληρωματικότητας για την κάλυψη τού ελλείμματος συμβάλλει, αφενός μεν, στην ανεμπόδιστη διεκδίκηση και κατάκτηση κοινωνικών αγαθών [Παιδεία, Εκπαίδευση, Επαγγελματική Κατάρτιση, μόρφωση, ίσα-αναλογικά δικαιώματα, ίσες-συμπληρωματικές ευκαιρίες, συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι (κατά το «χάρισμα» και την προθετικότητα καθενός)] και, αφετέρου, στη λειτουργία Κράτους Δικαίου με συνδυασμό εξατομίκευσης, συνεκπαίδευσης, συνεργατικότητας.

Στο επόμενο 3ο και τελευταίο μέρος της σειράς των άρθρων ” Προσεγγίζοντας τα μηνύματα των Παραολυμπιακών αγώνων” θα μιλήσουμε για το “νέο” μήνυμα που μας έστειλαν οι Χειμερινοί Παραολυμπιακοί αγώνες.