Προσαρμογή στο Πανεπιστήμιο
Με τον όρο «προσαρμογή» ορίζεται «η κατάσταση κατά την οποία καλύπτονται ή πρόκειται να καλυφθούν οι ανάγκες κάποιου, όμως παράλληλα η συμπεριφορά του ατόμου ανταποκρίνεται στις ανάγκες του περιβάλλοντος στο οποίο ζει» (Salami, 2011).
Ο 21ος αιώνας, ο αιώνας τον υπολογιστών απαιτεί απ’ τους φοιτητές να συμπεριφέρονται σαν μηχανές με αυξημένες ικανότητες συγκέντρωσης και ταχύτατες αντιδράσεις. Η αυξημένη προσωπική ελευθερία μπορεί να είναι συναρπαστική αλλά συνάμα και τρομακτική. Η άσχημη ή η μη προσαρμογή ενός φοιτητή στη φοιτητική ζωή μπορεί να τον οδηγήσει στο να παρατήσει τις σπουδές του (Enochs & Roland, 2006).
Νέες προκλήσεις
Είναι γνωστό ότι η αποφοίτηση από το σχολείο δεν προετοιμάζει τους μαθητές για την ακαδημαϊκή και την κοινωνική ανεξαρτησία που χαρακτηρίζει τη φοιτητική ζωή με αποτέλεσμα κατά την είσοδο τους σε μία σχολή να βρίσκονται σε ένα εντελώς άγνωστο περιβάλλον στο οποίο καλούνται να προσαρμοστούν. Η ανεξαρτησία αυτή περιλαμβάνει πλήθος προκλήσεων που αφορούν νέες διαπροσωπικές σχέσεις και την απόκτηση νέων δεξιοτήτων. Επίσης, η ακαδημαϊκή ζωή έχει υψηλότερα στάνταρντ, ο ανταγωνισμός είναι πολύ μεγαλύτερος, οι αίθουσες διδασκαλίας και ο αριθμός των φοιτητών μεγαλύτερος. Επίσης σύμφωνα με τον Beder (1997) οι φοιτητές κάποιες φορές αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να ανταποκριθούν στους διάφορους τρόπους διδασκαλίας. Οι φοιτητές αγχώνονται και για πολλούς φοιτητές το άγχος αποτελεί τη μεγαλύτερη τροχοπέδη στο να καταφέρουν να προσαρμοστούν στις ακαδημαϊκές, κοινωνικές, προσωπικές αυτές προκλήσεις που σηματοδοτεί η φοιτητική ζωή (Abdullah, Elias, Mahyuddin & Uli 2009). Έρευνα των Pritclard, Wilson και Yamnitz (2007) καταλήγει στο ότι ένα τέταρτο περίπου των πρωτοετών φοιτητών δεν συνεχίζει τις σπουδές του το επόμενο έτος, ενώ οι μισοί περίπου από αυτούς τους φοιτητές αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους από τις πρώτες έξι εβδομάδες. Συνήθως αναφέρονται δυσκολίες συναισθηματικής φύσεως. Και είναι γεγονός πως κάποιοι φοιτητές καταφέρνουν να προσαρμοστούν καλύτερα από άλλους. Οι φοιτητές που είναι σε θέση να δημιουργήσουν δεσμούς στο νέο περιβάλλον τους φαίνεται ότι προσαρμόζονται καλύτερα απ’ ότι οι φοιτητές που δεν το καταφέρνουν. Σύμφωνα με τον Duru (2008) η κοινωνική υποστήριξη, η κοινωνική συνοχή και η μοναξιά σχετίζονται άμεσα με τις δυσκολίες προσαρμογής και χρησιμεύουν και ως προβλεπτικοί παράγοντες για την προσαρμογή των φοιτητών.
Κάποιες από τις αλλαγές που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι φοιτητές είναι:
• Περισσότερες ευθύνες:
Οι νέοι φοιτητές πρέπει να κάνουν επιλογές σχετικά με το πότε και πώς θα διαβάσουν, πώς θα κάνουν νέες γνωριμίες, θα συμμετέχουν σε δραστηριότητες, πως θα διαχειρίζονται τα χρήματα τους, τι ώρες θα τρώνε ή θα κοιμούνται (Smentana, Campione-Barr & Metzger, 2006). Είναι γενικότερα σε ένα σημείο , όπου πρέπει να μάθουν να είναι υπεύθυνοι οι ίδιοι για τους εαυτούς τους και θα πρέπει να βρουν έναν τρόπο να ισορροπήσουν τις ώρες που θα αφιερώνουν στο διάβασμα και τις σπουδές με τις ώρες που θα αφιερώνουν στη διασκέδαση και την ξεκούραση. Είναι ίσως η πρώτη φορά που θα πρέπει να αναλάβουν περισσότερες αρμοδιότητες, όπως για παράδειγμα να κανονίζουν το πρόγραμμα τους, να ψωνίζουν, να κανονίζουν ιατρικά ραντεβού που πιθανόν να χρειαστούν κ.α (Tao, Dong , Pratt, Hunsberger & Pancer, 2000).
• Διαχείριση του χρόνου:
Στο Πανεπιστήμιο οι μέρες είναι λιγότερο προβλέψιμες και δεν υπάρχει τόσο έντονη ρουτίνα όσο στα σχολικά χρόνια (Anderman & Freeman, 2004). Οι πρωτοετείς ίσως αισθάνονται ότι δεν έχουν αρκετό χρόνο για τον εαυτό τους , λόγω του ότι για να μπορέσουν να διαχειριστούν τις νέες υποχρεώσεις χρειάζονται περισσότερο χρόνο και ενέργεια για να ανταπεξέλθουν και περισσότερες ώρες διαβάσματος. Ωστόσο, άλλοι μαθητές βρίσκουν τον ακαδημαϊκό φόρτο εργασίας διαχειρίσιμο, αλλά στη συνέχεια αισθάνονται ότι έχουν πάρα πολύ ελεύθερο χρόνο, γεγονός που δεν θεωρούν ότι είναι καλό (Armsden & Greenberg, 1987).
• Νέο περιβάλλον και φιλικές σχέσεις
Οι πρωτοετείς καλούνται να προσαρμοστούν στο νέο περιβάλλον, και να σχετιστούν με άγνωστα άτομα, τα οποία είναι διαφορετικά από την οικογένεια, τους φίλους και τους γνωστούς από το σπίτι (Arnett, 2000). Οι πρωτοετείς φοιτητές μπορεί να χρειαστεί να συγκατοικήσουν με κάποιον άλλον συμφοιτητή τους, γεγονός που συνεπάγεται ότι πρέπει να ξέρουν να διαχειρίζονται τυχόν συγκρούσεις. Πέρα όμως από τις σχέσεις με τους συμφοιτητές αλλάζουν και οι σχέσεις με τους καθηγητές, όπου πλέον δεν υπάρχει η επικοινωνία που υπήρχε ανάμεσα στο σχολείο και την οικογένεια, αλλά ο φοιτητής καλείται να απευθύνεται για οποιοδήποτε πρόβλημα ή ανησυχία στους καθηγητές (Ashwin, 2003).
• Αλλαγή στις σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους από το σπίτι
Ένας άλλος αγχογόνος παράγοντας για τους νέους φοιτητές είναι και η απομάκρυνση από το σπίτι, από την οικογένεια και τους φίλους τους. Γι’ αυτό και ιδιαίτερα κατά τους πρώτους μήνες της φοίτησης είναι συχνά τα τηλεφωνήματα των φοιτητών στο σπίτι ή μπορεί να είναι δύσκολη η επιστροφή στη Σχολή έπειτα από τις διακοπές ή από μία επίσκεψη στο πατρικό σπίτι. Ακόμη όμως και αν ο νέος περάσει στην πόλη του και εξακολουθεί να μένει στο πατρικό σπίτι, θα πρέπει να μπουν νέα όρια και να αναπροσαρμοστούν κάποιοι κανόνες, όπως για παράδειγμα η ώρα επιστροφής το βράδυ, οι δουλειές ή άλλες υποχρεώσεις (Beyers & Goossens, 2002).
Άλλες δυσκολίες είναι, ο αποχωρισμός από την οικογένεια, το ότι χάνουν τους παλιούς φίλους τους, ο φόβος της αποτυχίας στο νέο περιβάλλον, οικονομικά προβλήματα ή προβλήματα διαβίωσης σε μία νέα πόλη. Το άγχος του αποχωρισμού από την οικογένεια δείχνει να επηρεάζει περισσότερο τα κορίτσια απ’ ότι τα αγόρια, ενώ τα αγόρια αντιμετωπίζουν περισσότερο οικονομικά, κοινωνικά και ακαδημαϊκά προβλήματα. Τα διαφορετικά στυλ διδασκαλίας σε μία σχολή φαίνεται να αποτελούν επίσης στρεσογόνο παράγοντα (Mudhovozi, 2012). Ένας άλλος βασικός παράγοντας που ενδέχεται να δυσκολεύει τους νέους φοιτητές είναι και η οικονομική εξάρτηση, καθώς σε αντίθεση με τους συνομηλίκους τους που εργάζονται, οι φοιτητές εξαρτιούνται οικονομικά από τους γονείς τους. Μάλιστα σε έρευνα των Καλαντζή- Αζίζι, Μπεζεβέγκη και Γιαννίτσα (1989) φάνηκε ότι στην Ελλάδα το 76% των φοιτητών και το 82% των εργαζόμενων νέων έως 23 ετών κατοικούν με τους γονείς τους (Λέκκα, 2010). Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τον Κρουσταλάκη (2005) οι φοιτητές μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες που αφορούν τη σχολή φοίτησης και τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Αυτό μπορεί να σημαίνει είτε ότι η σχολή που φοιτούν δεν είναι η πρώτη τους επιλογή είτε ότι ξαφνικά διαπιστώνουν ότι δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της (Λέκκα, 2010). Άλλα προβλήματα, συνεχίζει ο Κρουσταλάκης (2005), με τα οποία μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπος ένας φοιτητής μπορεί να είναι (όπ. αναφ. στο Λέκκα, 2010) :
- Προβλήματα στις σχέσεις των φοιτητών με συμφοιτητές ή με καθηγητές
- Προβλήματα στις οικογενειακές σχέσεις
- Προβλήματα που προκύπτουν από τη χρήση ουσιών
- Προβλήματα που σχετίζονται με την εκπαιδευτική διαδικασία
- Προβλήματα που μπορεί να προκύπτουν από κάποια αναπηρία ή ψυχολογική δυσκολία του φοιτητή
Η πρώτη έρευνα που ασχολήθηκε με τις δυσκολίες προσαρμογής των φοιτητών ήταν του Boraas το 1917, ενώ ακολούθησε του Blanton το 1925 στο Πανεπιστήμιο της Minnesota που υποστήριζε ότι οι φοιτητές αντιμετωπίζουν κυρίως συναισθηματικές δυσκολίες και το 10% αυτών των δυσκολιών μπορεί να προκαλέσουν μακροπρόθεσμα προβλήματα. Συγκεκριμένα ο Blanton αναφέρει
«Οι φοιτητές καλούνται διανοητικά να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής, ενώ συναισθηματικά βρίσκονται ακόμη στην εφηβεία» (1925, p. 480).
Το καλοκαίρι πριν την έναρξη της φοιτητικής ζωής είναι περίοδος άγχους για πολλούς υποψήφιους φοιτητές και δεδομένου ότι χρειάζονται πολλές πληροφορίες για το τι πρόκειται να συναντήσουν, έχουν λιγοστές πηγές να συμβουλευτούν. Σημαντικό ρόλο στη διευκόλυνση της προσαρμογής διαδραματίζει η υποστήριξη από το δίκτυο των ομηλίκων (Mudhovozi, 2012), γεγονός που επιβεβαιώνει την έρευνα των Tao et al. (2000) που υποστηρίζει πως η υποστήριξη από το περιβάλλον και τους ομοτίμους μας είναι σημαντική. Οι Winter και Yaffes (2000) υποστηρίζουν πως η καλή σχέση με τους γονείς οδηγεί τους φοιτητές σε μία καλύτερη προσαρμογή, όπως επίσης και η κοινωνική υποστήριξη.
Μηχανισμοί Αντιμετώπισης
Για να διευκολυνθεί η προσαρμογή στη φοιτητική ζωή κάποιοι φοιτητές φαίνεται να επιλέγουν διάφορους μηχανισμούς. Για να αντιμετωπίσουν το άγχος υιοθετούν συχνά αρνητικές τακτικές όπως για παράδειγμα κάπνισμα ή κατανάλωση αλκοόλ. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας για την εμπλοκή σε τέτοιου είδους συμπεριφορές. Δεν είναι τυχαίο ότι σε έρευνες η υπερκατανάλωση αλκοόλ μπορεί να προβλεφθεί από τη χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ακόμα, μπορεί να υπάρξουν αλλαγές και στον τρόπο διατροφής. Τα χαρακτηριστικά του ατόμου επίσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην όλη διαδικασία προσαρμογής. Συγκεκριμένα, η τελειοθηρία φαίνεται να αποτελεί αρνητικό παράγοντα που ενδέχεται να οδηγήσει σε κατάθλιψη ή άλλα προβλήματα, όπως για παράδειγμα δυσκολίες στον ύπνο. Αντίθετα, η εξωστρέφεια είναι ένας παράγοντας που διευκολύνει την προσαρμογή καθώς οι εξωστρεφείς φοιτητές δείχνουν πιο χαρούμενοι και κάνουν πιο εύκολα φιλίες.
Μία ακόμη δυσκολία που συνδέεται όμως με τις προηγούμενες είναι και η δυσαρέσκεια από το αντικείμενο σπουδών. Στους πρωτοετείς φοιτητές είναι σύνηθες φαινόμενο η ταλάντευση και η αναποφασιστικότητα όσον αφορά την επιλογή της σταδιοδρομίας τους που να βασίζεται στις ανάγκες, στην προσωπικότητα τους, στις αξίες και τις δεξιότητες τους. Η απόφαση για αλλαγή σταδιοδρομίας κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου φοίτησης υποδηλώνει ότι πιθανόν υπήρξε κάποια δυσκολία στον αρχικό σχεδιασμό της σταδιοδρομίας (Morgan & Ness, 2003).
Αρκετά Πανεπιστήμια και αρκετές σχολές έχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες που βοηθούν τους φοιτητές να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες που θα συναντήσουν και που θα αποτελέσουν απειλή για την αυτοεκτίμηση τους. Επιπροσθέτως, σε κάποιες σχολές υπάρχουν υποστηρικτικές ομάδες ομοτίμων όπου φοιτητές παρέχουν πληροφορίες σε νέους φοιτητές για το τι να περιμένουν κατά το πρώτο έτος σπουδών και για το πώς να προετοιμαστούν για τις προκλήσεις που θα συναντήσουν με σκοπό την ομαλότερη προσαρμογή. Ο Cunningham (2008) πιστεύει ότι το πιο κομβικό σημείο που απαιτεί ιδιαίτερη προσαρμογή είναι οι διαφορές στον ακαδημαϊκό τρόπο ζωής. Οι Adler, Raju, Beveridge, Wang, Zhu και Zimmermann (2008) θεωρούν ότι «η προσαρμογή στη σχολή είναι κρίσιμη για την ακαδημαϊκή επιτυχία. Χαμηλή προσαρμογή σηματοδοτεί χαμηλή επίδοση και πιθανόν μικρότερη επιτυχία στη μετέπειτα ζωή (Adler et al., 2008).
Γενικά ο πρώτος χρόνος των σπουδών είναι επίφοβος όσον αφορά στο να εμπλακούν οι νέοι με συμπεριφορές εξάρτησης, όπως το κάπνισμα ή η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
Οι φοιτητές τείνουν να είναι πιο επιρρεπείς στο να αναπτύξουν συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο συγκριτικά με άλλες ηλικιακές ομάδες (Kandell, 1998. Odaci & Kalkan, 2010). Αυτού του είδους η υπεραπασχόληση μπορεί να οδηγήσει σε ακαδημαϊκή αποτυχία ή να έχει άλλες αρνητικές συνέπειες στη φοιτητική ζωή (Young, 1996. Kandell, 1998. Chou, Condron & Belland, 2005. Douglas et al., 2008). Μάλιστα στην Κίνα, φαίνεται να είναι ο βασικός λόγος εγκατάλειψης των σπουδών (Zhang, Wei & Wang, 2003). Βέβαια η εξάρτηση από το διαδίκτυο σχετίζεται με παράγοντες όπως η ηλικία, το φύλο, η πόλη καταγωγής, η ψυχική υγεία και το υποστηρικτικό δίκτυο (Tsai et al., 2009. Ni, Li, Cai & Hau, 2009). Καθώς το σχολείο είναι πολύ διαφορετικό από το Πανεπιστήμιο ή το κολέγιο, οι φοιτητές είναι αναμενόμενο να έρθουν αντιμέτωποι με αρκετές αλλαγές που μπορεί ενδεχομένως να οδηγήσουν σε προβλήματα.
Τελικά όσο προετοιμασμένοι είναι οι φοιτητές;
Έρευνα στην Κίνα, που θα μπορούσαμε όμως να ισχυριστούμε ότι αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα, δείχνει ότι στα περισσότερα σχολεία οι μαθητές μαθαίνουν από τους γονείς και από τους δασκάλους, να επικεντρώνονται μόνο στη βέλτιστη απόδοση με σκοπό την επιτυχή εισαγωγή τους σε κάποια ανώτερη σχολή. Έτσι, όπως είναι αναμενόμενο, στερούνται συνήθως ευκαιριών να προετοιμαστούν για οτιδήποτε άλλο, όπως για παράδειγμα την αυτοδιαχείριση, τις διαπροσωπικές σχέσεις και θέματα που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν κατά τη φοιτητική ζωή.
Ενδεικτικές Βιβλιογραφικές Αναφορές
• Beder, S. (1997) Addressing issues of social and academic integration in first year students. Discussion paper available at http://ultibase.rmit.edu.au/Articles/dec97/beder1.htmEnochs,
• Salami, O. S. (2011). Psychosocial Predictors of Adjustment among First Year College of Education Students. US-China Education Review, 8 (2), 239-248.
• Abdullah M. C., Elias H., Mahyuddin, R. & Uli J. (2009). Adjustment amongst first year students in a Malaysian University, European Journal of Social Sciences 8 (3).
• Κρουσταλάκης, Γ. Σ. (2005). Διαπαιδαγώγηση: πορεία ζωής. Αθήνα.
• Λέκκα, Φ. (2010). Δημιουργία και αξιολόγηση παρέμβασης μιας ψυχοκοινωνικής υποστηρικτικής υπηρεσίας « Από Φοιτητές για Φοιτητές». Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα.
