Γράφει η Άγκαθα Καρρά*
Πολύς λόγος γίνεται το τελευταίο διάστημα για τη σημασία των εννοιών φιλανθρωπία, εθελοντισμός, αλληλεγγύη και τη συμβολή τους στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα.
Καθοριστικό ρόλο, προκειμένου να διαμορφώσουμε την τελική μας άποψη σχετικά με τα κοινωνικά αυτά ζητήματα, διαδραματίζουν οι καταβολές μας, τα βιώματα μας, καθώς και οι φιλοσοφικές, πολιτικές και κοινωνιολογικές μας θεωρήσεις.
Επιχειρώντας μια κατά το δυνατόν αντικειμενική προσέγγιση, απαλλαγμένη από τις παραμορφώσεις που προκαλούνται από τις δικές μου εμπειρίες και αντιλήψεις θα ξεκινήσω με μια ετυμολογική και ιστορική ερμηνεία του όρου φιλανθρωπία.
Ετυμολογική και ιστορική προσέγγιση
Φιλάνθρωπος θεωρείται αυτός που αγαπά τον άνθρωπο, όχι τον συνάνθρωπο. Άρα εκείνος ανάγει τον εαυτό του σε μια σφαίρα ανώτερη από τους αποδέκτες των πράξεων του. Προς επίρρωση της ανωτέρω άποψης, η λέξη απαντάται για πρώτη φορά στο έργο του Αισχύλου «Προμηθέας δεσμώτης», όπου ο Προμηθέας θέλοντας να βοηθήσει τους ανθρώπους, τους έδωσε τη φωτιά, η οποία συμβολίζει την πρόοδο. Ο Προμηθέας ήταν Τιτάνας, δηλ. ένα μυθολογικό όν ανώτερο από τον άνθρωπο. Συνεπώς όποιος εμφορείται από τέτοιες αντιλήψεις φιλανθρωπίας, νιώθει ότι υπερέχει σε κάποιο βαθμό σε σχέση με τον αποδέκτη. Τους δύο τελευταίους αιώνες η φιλανθρωπία απέκτησε τη μορφή, πράξεων ιδιωτικής πρωτοβουλίας εύπορων ανθρώπων, προκειμένου να βοηθήσουν οικονομικά ασθενέστερους συμπολίτες τους, υποκαθιστώντας την έλλειψη της κρατικής πρόνοιας και των κοινωνικών παροχών. Με την πάροδο των χρόνων, με την εκβιομηχάνιση του δυτικού κόσμου, την εδραίωση των δημοκρατικών θεσμών και την ύπαρξη μίας σχετικής ευμάρειας, το κοινωνικό Κράτος έγινε βασικός πυλώνας κάθε σύγχρονης χώρας. Οι ανάγκες των οικονομικά και κοινωνικά ευάλωτων ανθρώπων, καλύπτονταν πλέον από το Κράτος.
Η Φιλανθρωπία στην Ελλάδα τη δεκαετία του ΄80
Στην Ελλάδα με τη δεκαετία του 80, υπήρξε ένα κύμα αντίθετο προς τη φιλανθρωπία, τόσο απόλυτο, εμπεριέχοντας ορισμένες φορές ακόμη και την υγιή διάθεση για προσφορά, προερχόμενη από αγνή αλληλεγγύη και αισθήματα ανθρωπισμού. Το Κράτος υποχρεούται να διασφαλίζει ίσες ευκαιρίες για όλους, για μόρφωση, εργασία, περίθαλψη. Η φιλανθρωπία ήταν συνώνυμη με την καχυποψία.
Φιλελευθερισμός και σοσιαλισμός, ιδιωτική πρωτοβουλία και κρατική παρέμβαση, ατομικές ελευθερίες και κοινωνική προστασία, προσπάθησαν να συγκεραστούν, άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε όχι. Και ενώ είχαμε πιστέψει ότι οι ισορροπίες είχαν βρεθεί, ήρθε η οικονομική κρίση και ανέτρεψε το οικοδόμημα της αστικής μας βεβαιότητας, της κοινωνικής συνοχής, της μεσαίας τάξης. Τώρα η ανάγκη για βοήθεια προς τους συμπολίτες μας που πλήττονται από την κρίση είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Δεν νιώθουμε πλέον ότι υπερέχουμε, διότι ξέρουμε, ότι αύριο μπορούμε να βρεθούμε εμείς σε ανάλογη θέση. Άνθρωποι που διέθεταν ένα θετικό κοινωνικό στάτους, τώρα προσωρινά χρειάζονται βοήθεια. Μια κουλτούρα αλληλεγγύης αρχίζει να αναπτύσσεται μεταξύ των ανθρώπων, η οποία δεν προέρχεται από εύπορους, αλλά από φορείς της ίδιας κοινωνικής κατάστασης με τους αποδέκτες πριν την κρίση.
Νέο νομικό πλαίσιο
Κίνητρο της φιλανθρωπίας είναι η κοινωνική αναγνώριση, η ηθική επιβράβευση, κάποιες φορές ίσως και οι φορολογικές διευκολύνσεις. Κίνητρο του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης είναι η ανιδιοτελής προσφορά και η αγάπη προς τον συνάνθρωπο.
Στο σημείο αυτό βέβαια πρέπει να τονιστεί, ότι παρά την κριτική που ασκήθηκε ανωτέρω, η περίοδος είναι τόσο κρίσιμη, που είναι πολυτέλεια να αποδέχεσαι ή να απορρίπτεις τη βοήθεια, ανάλογα με το κίνητρο.
Πρέπει όμως να θεσπιστεί ένα νέο νομικό πλαίσιο, για τον εθελοντισμό, που να ενθαρρύνει την αλληλεγγύη και την αμοιβαία κοινωνική προσφορά, ανάλογα με τις δυνατότητες και τις δεξιότητες του καθενός.
Δεν πρέπει τέτοιες πρωτοβουλίες να υποκαθιστούν το Κράτος, αλλά να λειτουργούν ως αρωγοί, αξιοποιώντας το δυναμικό κάθε μονάδας που επιθυμεί να συνεισφέρει.
Έτσι θα οδηγηθούμε σε μια πιο ανθρωπιστική κοινωνία, χωρίς το Κράτος να απεκδύεται των ευθυνών του.
*Η Άγκαθα Καρρά είναι Δικηγόρος
Πηγή: www.helpis.gr
