Η Μανουέλλα Καγιοπούλου σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον Βαγγέλη Αυγουλά, μιλάει για την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, τη σημασία της και τον ρόλο των διερμηνέων στην Ελλάδα του σήμερα.
Δραστήριο και δοτικό πνεύμα με ιδιαίτερη αγάπη για τη νοηματική γλώσσα, η Μανουέλλα Καγιοπούλου είναι μια νέα κοπέλα που έχει πολλά να πει. Είναι σχολική ψυχολόγος, εργαζόμενη τα τελευταία χρόνια στο Ειδικό Σχολείο Κωφών, αλλά και διερμηνέας της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας. Συνδυάζοντας τις δυο της ιδιότητες, μας ξενάγησε σε έναν πλούσιο κόσμο γεμάτο νόημα.
Όπως εξηγεί στο Με Άλλα Μάτια, οι σπουδές στη Νοηματική Γλώσσα δεν είναι μια απλή διαδικασία: 4 χρόνια είναι η εκμάθηση της γλώσσας με στόχο την επάρκεια, ενώ για να ασχοληθεί κανείς με τη διερμηνεία χρειάζεται προετοιμασία τουλάχιστον 2 χρόνων. Ωστόσο πρόκειται για μια πολύτιμη γνώση που σου διευρύνει τον τρόπο σκέψης.
Ένταξη διερμηνέων στον δημόσιο βίο
Αν και οι διερμηνείς το τελευταίο διάστημα φαίνεται να πληθαίνουν λόγω της αυξημένης τους ορατότητας που επιβλήθηκε από τις συνθήκες της πανδημίας, ορισμένοι όπως η Μανουέλλα δρουν ακούραστα και πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας σε ποικίλα άλλα πλαίσια. Ωστόσο, η πανδημία δεν αύξησε μόνο την ορατότητά τους (ίσως τους θυμάστε δίπλα στον Σωτήρη Τσιόδρα για παράδειγμα), αλλά ενίοτε και τις δυσκολίες τους. Το έργο της Μανουέλλας και των συνεργατών της στο Ειδικό Σχολείο Κωφών δοκιμάστηκε ιδιαίτερα κατά την πρώτη περίοδο της καραντίνας όπως μας εξηγεί, καθώς οι κωφοί είχαν να αντιμετωπίσουν ένα επιπλέον εμπόδιο: οι συμβατικές χειρουργικές μάσκες που απαραιτήτως έπρεπε να φορά ο καθένας δεν τους εξυπηρετούσαν στην επικοινωνία. Καθώς αναπόσπαστο κομμάτι της νοηματικής είναι η χειλεανάγνωση, υπήρχε ανάγκη για ειδικές μάσκες με διαφάνεια που να επιτρέπουν τη θέαση των χειλιών. Αλλά δυστυχώς, η προμήθεια των απαραίτητων αυτών εργαλείων δεν είναι κάτι για το οποίο μερίμνησε η πολιτεία. Αναφέρει η Μανουέλλα:
«Αυτές οι μάσκες καθυστέρησαν πάρα πολύ να έρθουν στο σχολείο, να σας ενημερώσω. Και για την ακρίβεια ήρθαν κιόλας από μια δωρεά, δηλαδή δεν ήρθαν από το Υπουργείο Παιδείας, δυστυχώς. Κι εμείς όλοι οι εκπαιδευτικοί αγοράσαμε από μόνοι μας τις μάσκες, προκειμένου να μπορούμε να δουλεύουμε. Και ευχαριστούμε πολύ και το ‘‘Με Άλλα Μάτια’’ για τη δωρεά του στο ΣΔΕΝΓ. Οι μάσκες εξυπηρέτησαν τους συναδέλφους διερμηνείς, προκειμένου να μπορούν να διευκολύνονται στην καθημερινή εργασία τους.»
Οι ανεπάρκειες της πολιτείας, ωστόσο, όσον αφορά τη διερμηνεία της ΕΝΓ δεν περιορίζονται σε αυτό το περιστατικό. Σύμφωνα με όσα μοιράζεται η Μανουέλλα, η ίδια η διερμηνεία ως υπηρεσία, αν και είναι απαραίτητη σε καθημερινή βάση για τους κωφούς συμπολίτες μας, καλύπτεται σε σχεδόν συμβολικό επίπεδο: οι κωφοί δικαιούνται ετησίως μόλις 25 ώρες δωρεάν διερμηνείας για εξυπηρέτηση σε δημόσιες υπηρεσίες κλπ. Κατόπιν εξαντλήσεως και ορισμένων ακόμα ωρών από το Εθνικό Ίδρυμα Κωφών, οι ενδιαφερόμενοι/ες καλούνται να καλύψουν ιδιωτικά το κόστος διερμηνείας. Παρ’ όλα αυτά, σημειώνεται κάποια πρόοδος από καινοτόμες πρωτοβουλίες, όπως μας εξηγεί:
«Το τελευταίο διάστημα υπάρχει από το Εθνικό Ίδρυμα Κωφών υπηρεσία εξ αποστάσεως διερμηνείας μέσω βιντεοκλήσης. Η αλήθεια είναι πως είναι ένα πολύ μεγάλο εγχείρημα, το οποίο φαίνεται να είναι πετυχημένο στη χώρα μας. Κωφοί και βαρήκοοι καλούν ουσιαστικά στο Εθνικό Ίδρυμα με βιντεοκλήση, και από εκεί μπορούν να τηλεφωνήσουν μέσω του διερμηνέα τους όπου θέλουν.»
Ακόμα κι έτσι ωστόσο, τα προβλήματα δεν απουσιάζουν. Αφενός, η διερμηνεία θεωρείται από τράπεζες, εταιρείες τηλεφωνίας κλπ. ως μεσολάβηση τρίτου προσώπου, παρά το απόρρητο που προστατεύει την επικοινωνία. Αφετέρου, ακόμα και σε περιπτώσεις που η παρουσία διερμηνέα είναι προγραμματισμένη, συχνά ο ρόλος του/της καταλήγει να είναι «διακοσμητικός» αφού δεν τηρούνται οι προβλεπόμενες προδιαγραφές διερμηνείας, όπως στην περίπτωση της περσινής Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. «Μοιάζει σαν να λένε “εμείς το κάναμε το χρέος μας”. Τώρα, αν στην πραγματικότητα το μήνυμα έφτασε… Προφανώς και δεν έφτασε», λέει χαρακτηριστικά η Μανουέλλα για την προβληματική προσπάθεια εφαρμογής της προσβασιμότητας.
Η διερμηνεία στον καλλιτεχνικό χώρο
Η πολυπράγμων Μανουέλλα μιλάει στη συνέντευξή της και για τη λειτουργία της διερμηνείας στον χώρο της τέχνης. Η ίδια συνεργάζεται με καλλιτέχνες και καλλιτέχνιδες, όπως η Σοφία Κουρτίδου και η Νατάσα Μποφίλιου, διερμηνεύοντας τραγούδια τους και καθιστώντας έτσι προσβάσιμη τη μουσική στους κωφούς. Διαδικασία απαιτητική αυτού του είδους η διερμηνεία, αλλά και ιδιαίτερα ικανοποιητική όπως μας μεταφέρει:
«Είναι κάτι που αγαπώ πάρα πολύ η μουσική στη νοηματική γλώσσα. Θέλει πολλή δουλειά, πολλή προετοιμασία προκειμένου να μπορέσω να συνδυάσω τα νοήματα με τον ρυθμό της μουσικής. Γιατί, καταλαβαίνεις ότι αν απλά αποδώσεις λέξεις στη νοηματική, με τη σειρά που τις ακούς, προφανώς και το μήνυμα δε θα φτάσει. Η δομή της νοηματικής είναι διαφορετική από αυτή του προφορικού και γραπτού λόγου. Έχει δικό της συντακτικό, δική της γραμματική. Είναι μια γλώσσα διαφορετική από την ελληνική γραπτή. Οπότε, όλα αυτά τα μηνύματα και τα νοήματα που υπάρχουν στα καλλιτεχνικά δρώμενα χρειάζεται να τα καταλάβουμε κι εμείς, να ερμηνεύσουμε τι λέει, προκειμένου να μπορέσουμε τελικά να το αποδώσουμε στη νοηματική γλώσσα.»
Ακόμα πιο δύσκολο έργο είναι η διερμηνεία σε stand-up παραστάσεις, τόσο λόγω της ταχύτητας με την οποία τα αστεία διαδέχονται το ένα το άλλο, όσο και λόγω της ανάγκης να μείνει σοβαρή. «Έπρεπε να ακολουθώ τη ροή του και να μη γελάω και να είμαι όπως είναι αυτός, φυσικά, γιατί είμαι η φωνή του. Οπτικοποιώ, μάλλον, τη φωνή του», περιγράφει χαρακτηριστικά για τη διερμηνεία της στις παραστάσεις του Γιώργου Χατζηπαύλου.
Κι αν οι προαναφερθέντες καλλιτέχνες ανέλαβαν προς τιμήν τους την πρωτοβουλία να παρέχουν προσβασιμότητα στο έργο τους, δεν είναι πάντα οι διερμηνείς καλοδεχούμενοι απ’ όλους, όπως φαίνεται. Μια τέτοια περίπτωση ήταν η Ελένη Φουρέιρα, η οποία αρνήθηκε τη διερμηνεία στην εμφάνισή της στο Athens Pride 2019.
«Με τη Φουρέιρα είχαμε πρόβλημα επί σειρά δύο ετών, καθώς θεωρούσε ότι δεν χωράμε στη σκηνή και είναι το μπαλέτο της που είναι πάρα πολλές κοπέλες και χαλάμε την εικόνα της… Και αρνήθηκε να βγούμε, παρόλο που είχαμε ενημερωθεί για τα τραγούδια της, τα είχαμε προετοιμάσει, τα είχαμε δουλέψει. Δεν ξέρω που χάθηκε η πληροφορία. Αν έχει να κάνει με τον manager, αν έχει να κάνει με την ίδια. Κινητοποιήθηκαν φορείς τότε, και οι ΛΟΑΤ ΑμεΑ φυσικά, και το ίδιο το Athens Pride. Γιατί δεν είναι επιλογή το αν θα φτάσει η πληροφορία στο κωφό και βαρήκοο ΛΟΑΤΚΙ που επιλέγει να είναι από κάτω, είναι-δεν είναι ΛΟΑΤΚΙ, δεν έχει σημασία. Θέλω να πω ότι, το Athens Pride έχει χιλιάδες κόσμου. Είναι τρομερό να απορρίπτεις. Για μένα είναι εγκληματικό. Είχα στεναχωρηθεί πάρα πολύ, η αλήθεια είναι.»
Όπως μας ενημέρωσαν από το Athens Pride, για την αποφυγή τέτοιων δυσάρεστων περιστατικών στο μέλλον, ετοιμάζεται ένα καινούριο πρωτόκολλο με το οποίο οι καλλιτέχνες θα ενημερώνονται εκ των προτέρων περί διερμηνείας και θα την αποδέχονται ως προϋπόθεση για τη συμμετοχή τους στο event. Παράλληλα, είναι στα σκαριά κι ένα ακόμα μεγάλο εγχείρημα: ένα σύγχρονο λεξιλόγιο ΛΟΑΤΚΙ ορολογίας στην ελληνική νοηματική, πρωτοβουλία των ΛΟΑΤ ΑμεΑ και του πρακτορείου διερμηνέων ΕΝΓ HandsUp, με συμμετοχή και της ίδιας της Μανουέλλας.
Νοηματική και σχολεία
Στην ερώτηση του Βαγγέλη Αυγουλά σχετικά με τη στάση της απέναντι στην ένταξη της νοηματικής γλώσσας στα σχολεία, η Μανουέλλα Καγιοπούλου δήλωσε ξεκάθαρα:
«Θεωρώ ότι θα ήτανε υπέροχο να συμβεί αυτό το πράγμα. Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό να ενταχθεί στα σχολεία, να διδαχθεί η διαφορετικότητα και η αποδοχή της. Είναι σημαντικό τα παιδιά να έρχονται σε επαφή με την αναπηρία, να τους δώσουμε ερεθίσματα από μικρή ηλικία ώστε να έχουνε μία θετική εικόνα και να μαθαίνουν για αυτή.». Η ίδια, επιπλέον, έχει επαφή με το μαθησιακό κομμάτι όχι μόνο λόγω σχολικής ψυχολογίας, αλλά και λόγω της διερμηνείας της σε μαθήματα δημοτικού που προβάλλονταν στην εκπαιδευτική τηλεόραση της ΕΡΤ. Αξίζει να σημειωθεί επίσης η συνεργασία της Μανουέλλας με τον Χρυσόστομο Παπασπύρου, μια από τις πιο επιφανείς προσωπικότητες στην κοινότητα των κωφών και εκπαιδευτικό στο Ειδικό Λύκειο Κωφών και Βαρηκόων Αθηνών. Περισσότερα αξίζει να διαβάσετε στην πρόσφατη συνέντευξη που μας είχε παραχωρήσει.
Αυτά και πολλά ακόμα ενδιαφέροντα συζητήθηκαν με τη Μανουέλλα Καγιοπούλου σε λιγότερο από μια ώρα. Κι αν και αναδείχθηκαν αρκετά κακώς κείμενα όσον αφορά τη διερμηνεία στην Ελλάδα, δεν έλειψε η αισιοδοξία από την καλεσμένη του meallamatia.gr.
Παρακολουθήστε την πλήρη συνέντευξη με υποτίτλους στα ελληνικά.
