Οι δρόμοι προς την ευτυχία και την επαγγελματική ταυτότητα (Μοντέλο OTH)
Έπειτα από την εμφάνιση και τη διάδοση της Θετικής Ψυχολογίας υπάρχει ολοένα και αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη διερεύνηση της σχέσης των αιτιών και των συνεπειών της υποκειμενικής ευημερίας ή της ευτυχίας (Diener et al., 1999). Η υποκειμενική ευημερία είναι μία πολύπλευρη έννοια που περιλαμβάνει γνωστικές και συναισθηματικές συνιστώσες σε διάφορες χρονικές διαστάσεις και αναφέρεται στο πως τις αξιολογεί το ίδιο το άτομο.
Η ευτυχία είναι ένας από τους κεντρικούς συναισθηματικούς δείκτες της υποκειμενικής ευημερίας και έτσι βλέπουμε πως οι δύο αυτοί όροι συχνά χρησιμοποιούνται ως συνώνυμα.
Ποιος όμως είναι ο ρόλος του προσανατολισμού κάποιου προς την ευτυχία και την ευημερία στην επαγγελματική σταδιοδρομία και προσαρμοστικότητα ενός ατόμου;
Έρευνες έχουν δείξει ότι η ευημερία είναι βασικό συστατικό της θετικής ανάπτυξης των νέων γεγονός που επιβεβαιώνει και τα ευρήματα άλλων ερευνών που υποστηρίζουν ότι χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή σχετίζεται με κατάθλιψη, μοναξιά και διάφορες άλλες ψυχικές διαταραχές, οι οποίες έχουν αντίκτυπο και στη σταδιοδρομία των ατόμων. Αντίθετα, νέοι με υψηλά επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή έχουν λιγότερο επιθετική συμπεριφορά και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Επίσης, η υποκειμενική ευημερία, εκτός των άλλων, σχετίζεται και με την επαγγελματική προσαρμοστικότητα αλλά και με την καλύτερη και μεγαλύτερη ανάπτυξη επαγγελματικής ταυτότητα κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Πρόκειται δηλαδή για δύο έννοιες αλληλένδετες καθώς η υψηλότερη ευημερία συμβάλλει σε πιο προσαρμοστική εξέλιξη της σταδιοδρομίας, ενώ η επαγγελματική προσαρμοστικότητα οδηγεί στην ευημερία.
Διαφορετικοί τρόποι που οδηγούν στην ευτυχία και την ευημερία
Ένας τρόπος που οδηγεί στην ευημερία είναι η εύρεση του νοήματος στη ζωή, μία έννοια που έχει απασχολήσει κατά καιρούς τη βιβλιογραφία που αφορά στη σταδιοδρομία (Lent, 2004). Ακόμη, η εμπειρική έρευνα έχει δείξει ότι η παρουσία μιας συγκεκριμένης κλίσης σχετίζεται θετικά με την αποφασιστικότητα στην καριέρα, την άνεση και την ευκολότερη επιλογή επαγγέλματος στους φοιτητές των ΗΠΑ.
Δύο άλλες έννοιες που σχετίζονται με την ευτυχία είναι, σύμφωνα με τον Hirchi (2011) η θρησκευτικότητα και η πνευματικότητα, οι οποίες για κάποιους ανθρώπους κάνουν εντονότερη την αίσθηση του σκοπού και του νοήματος στη ζωή και έχουν θετική επίδραση στην εξέλιξη των νέων και στο αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητας. Άλλωστε η αντίληψη ότι η αίσθηση του σκοπού και του νοήματος στη ζωή είναι σημαντική για την ανάπτυξη, την ευτυχία και την ευημερία έχει τις ρίζες της στα έργα του Αριστοτέλη, ο οποίος μιλάει για την ευδαιμονία και την ευημερία και θεωρεί ότι κάποιος πρέπει να χρησιμοποιεί τις αρετές και τις δεξιότητες του για το γενικότερο καλό και για έναν υψηλό σκοπό στη ζωή. Αυτό βέβαια, έρχεται σε αντίθεση με τον ηδονικό τρόπο προσέγγισης της ευημερίας που προστάζει τη μεγιστοποίηση της απόλαυσης και την ελαχιστοποίηση του πόνου ως μοναδικό τρόπο ικανοποίησης στη ζωή.
Ο τρίτος δρόμος προς την ευημερία που αναφέρεται από τους Peterson et al (2005) είναι η δέσμευση, η οποία περιλαμβάνει την αφιέρωση χρόνου, ενέργειας και τη συγκέντρωση σε κάτι. Συγκεκριμένα, σε έρευνα των Hunter and Csikszentmihalyi (2003) βρέθηκε ότι οι έφηβοι που παρουσίαζαν μεγαλύτερη δέσμευση στις καθημερινές τους δραστηριότητας είχαν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, μεγαλύτερο έλεγχο και περισσότερη αισιοδοξία.
Το 2011, ο Ηirschi έκανε μία μελέτη που βασιζόταν στο μοντέλο Orientations to Happiness (OTH) που προτάθηκε από τους Peterson et al. το 2005 και αναφέρει ότι οι άνθρωποι προσπαθούν να φτάσουν στην προσωπική ευημερία και στην ευτυχία ακολουθώντας κάποιο από τα τρία «μονοπάτια» : το νόημα, την ευχαρίστηση ή τη δέσμευση ή εμπλοκή.
Μάλιστα, ο Peterson και οι συνεργάτες του θεωρούσαν πως το κάθε άτομο προσπαθεί να ενισχύσει κάθε μία από τις τρεις κατευθύνσεις προς την ευτυχία (ΟΤΗ), καταλήγοντας στο ότι οι τρεις αυτές κατευθύνσεις σχετίζονται θετικά η μία με την άλλη και προβλέπουν σε σημαντικό βαθμό την ικανοποίηση από τη ζωή. Η δέσμευση φάνηκε να έχει τον μεγαλύτερο βαθμό πρόβλεψης, ενώ η ευχαρίστηση τον μικρότερο. Όσον αφορά την επιλογή σταδιοδρομίας και την επαγγελματική ανάπτυξη, όπως ανέφερε ο Vondracek το 1992 και επιβεβαίωσαν έπειτα οι Skorikov and Vondracek (2007), ένας σημαντικός περιορισμός των μέχρι τότε ερευνών για την επαγγελματική ταυτότητα ήταν ότι οι περισσότερες έρευνες βασίζονταν σ’ ένα απλό μοντέλο το οποίο αξιολογούσε μόνο τη μία διάσταση της ταυτότητας, τη δέσμευση, γεγονός που έκανε κάθε αποτέλεσμα να φαίνεται ελλιπές.
Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι η ανάπτυξη της επαγγελματικής ταυτότητας και ιδίως η διάσταση της δέσμευσης σχετίζεται θετικά με μεγάλο αριθμό γνωστικών και συναισθηματικών προδιαθεσικών χαρακτηριστικών, ενώ είναι αποδεδειγμένο ότι η ευημερία του ατόμου σχετίζεται άμεσα με την προσωπικότητα.
Συμπερασματικά, το νόημα και η δέσμευση φαίνεται να σχετίζονται με την κατάκτηση ταυτότητας, σε μεγαλύτερο βαθμό από την ευχαρίστηση. Επίσης, η ευχαρίστηση δεν είναι τόσο σημαντικός προγνωστικός δείκτης της ευημερίας, όμως αυτό μπορεί να οφείλεται και στο ότι η ευχαρίστηση μπορεί να συνδέεται περισσότερο με μία συγκεκριμένη κατάσταση και όχι τόσο με τη γενική αίσθηση ευημερίας που έχει το άτομο. Έτσι ενδέχεται να μην αποτελεί τόσο απαραίτητη προϋπόθεση για τη μακροχρόνια ικανοποίηση από τη ζωή.
Έτσι και στην περίπτωση της κατάκτησης επαγγελματικής ταυτότητας, η ευχαρίστηση ίσως να συνδέεται περισσότερο με συγκεκριμένα γεγονότα και καταστάσεις, αλλά να μην έχει τη σημασία που έχει η δέσμευση και η ύπαρξη ενός ανώτερου σκοπού στη ζωή.
Συνοψίζοντας όμως τις διάφορες αυτές έρευνες, παρόλο που κάποιες διαστάσεις και κάποιοι “δρόμοι” προς την ευτυχία και την ευημερία φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη επίδραση, δεν σημαίνει πως όλες οι διαστάσεις (νόημα, ευχαρίστηση, δέσμευση) και η καθεμία ξεχωριστά δεν συνεισφέρουν στο να οδηγηθεί ένα άτομο προς την ευημερία και προς τη διαμόρφωση μια επιτυχημένης επαγγελματικής ταυτότητας.
Ενδεικτικές Αναφορές
- Hirschi, A. (2011). Effects of Orientations to Happiness on Vocational Identity Achievement. The Career Development Quarterly, 59, 367-378.
- Lent, R. W. (2004). Toward a unifying theoretical and practical perspective on well-being and psychosocial adjustment. Journal of Counseling Psychology, 51, 482-509.
- Peterson, C., Ruch, W., Beermann, U., Park, N. & Seligman, M. E. P. (2007). Strengths of character, orientations to happiness, and life satisfaction. The Journal of Positive Psychology, 2, 149-156.
