Άραγε μέχρι πόσο καιρό μετά έχει δικαίωμα ένα θύμα σεξουαλικής κακοποίησης ή παρενόχλησης να αναφέρει το περιστατικό, έτσι ώστε να είναι εντάξει με τις κοινωνικές αντιλήψεις;
Μέχρι πότε θεωρείται κάτι τραυματικό γεγονός, αλλά “παραγράφεται” μετά;
Μέχρι πότε έχει δικαίωμα μια γυναίκα να θυμάται;
Διαβάζοντας τα σχόλια με αφορμή την αποκάλυψη της κας Μπεκατώρου, αναρωτιέμαι πόσο εύκολο είναι να γίνουμε όλοι κριτές και να λέμε τι θα έπρεπε και τι όχι σε ένα τέτοιο γεγονός, χωρίς να λαμβάνουμε
υπόψη όλες τις παραμέτρους και κυρίως το τι αντίκτυπο είχε η πράξη αυτή στην ψυχολογία του θύματος.
Ως σεξουαλική κακοποίηση ορίζεται η άσκηση μη επιθυμητής σεξουαλικής συμπεριφοράς από ένα άτομο προς ένα άλλο. Το θύμα γίνεται αποδέκτης πιέσεων, απειλών, ύβρεων αλλά και βίας, με στόχο τη μείωση ή και εξάλειψη των αντιστάσεών του και την ικανοποίηση των επιθυμιών του θύτη.
Η σεξουαλική παρενόχληση, σύμφωνα με το άρθρο 337 (1) του Ποινικού Κώδικα, αποτελεί «προσβολής της γενετήσιας αξιοπρέπειας» που αποτελείται από «άσεμνες χειρονομίες ή προτάσεις που αφορούν ασελγείς πράξεις» «προσβολή της αξιοπρέπειας ενός ατόμου στην περιοχή του / της σεξουαλικής ζωής της». Άσεμνες χειρονομίες συνεπάγονται σωματική επαφή (χάδια, κλπ) ενώ άσεμνες προτάσεις μπορεί να είναι προφορική ή γραπτή ή με χειρονομίες, χωρίς σωματική επαφή”.
Όπως φαίνεται στις παρακάτω έρευνες, η σεξουαλική παρενόχληση και η σεξουαλική κακοποίηση δεν είναι και τόσο σπάνιες όσο ίσως θα θέλαμε να πιστεύουμε.
Η έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2014, έδειξε ότι ανάλογα με τον αριθμό των διαφορετικών μορφών σεξουαλικής παρενόχλησης για τις οποίες ρωτήθηκαν οι συμμετέχουσες, 83 έως 102 εκατομμύρια γυναίκες (45 έως 55% των γυναικών) στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης από την ηλικία των 15 ετών και άνω. Μάλιστα ως δράστη το 32% των γυναικών υποδεικνύουν άτομο από το επαγγελματικό περιβάλλον π.χ. συνάδελφο, προϊστάμενο ή πελάτη.
Η συγκεκριμένη έρευνα του Οργανισμού αναφέρει επίσης ότι το 6% αυτών των γυναικών εξαναγκάστηκαν να συμμετάσχουν σε σεξουαλική δραστηριότητα παρά τη θέλησή τους ή σε συνθήκες στις οποίες δεν μπορούσαν να αρνηθούν.
Και ερχόμαστε στο 2020 όπου η ActionAid παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας:
«Δεν είναι αυτή η δουλειά μας», που πραγματοποίησε για τη σεξουαλική παρενόχληση κατά των γυναικών στην εργασία. Η έρευνα διεξήχθη από την εταιρεία ερευνών QED, για λογαριασμό της ActionΑid, τον Ιούλιο του 2020. Tο δείγμα της ποσοτικής έρευνας στον γενικό πληθυσμό αποτέλεσαν 1.001 γυναίκες, ηλικίας 18-65 ετών σε πανελλαδικό επίπεδο.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα το 85% των γυναικών στον γενικό πληθυσμό αναφέρει ότι έχει υποστεί κάποια σεξουαλικά παρενοχλητική συμπεριφορά στην εργασία. 1 στις 10 γυναίκες αναφέρει ότι έχει υπάρξει θύμα απόπειρας σεξουαλικής επίθεσης ή απόπειρας βιασμού ή βιασμού, ενώ 1 στις 5 αναφέρει ότι έχει υπάρξει θύμα σεξουαλικού εκβιασμού. Το 92% των θυμάτων βίωσε επιπτώσεις σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο ενώ το 18% (1 στις 5 γυναίκες) συγκεκριμένα αναγκάστηκε να παραιτηθεί.
Με βάση αυτά τα αποτελέσματα, μπορούμε να καταλάβουμε ότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να συμβαίνει στη διπλανή μας πόρτα και σίγουρα δεν είναι κάτι που δεν μας αφορά.
Αυτό που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση όμως είναι πως μόνο το 6% των γυναικών που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση κατήγγειλαν επίσημα το περιστατικό σε αρμόδιο φορέα (π.χ. Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας) και μόνον το 37% το ανέφερε στη Διοίκηση της εταιρείας ή του οργανισμού, αντίστοιχα. Τόσα πολλά περιστατικά….τόσες λίγες καταγγελίες!
Τι είναι όμως αυτό που κάνει το θύμα να μην καταγγέλει κατευθείαν το περιστατικό ή ακόμη και να μην το αναφέρει καθόλου;
Δυστυχώς ακόμη και στην εποχή μας, πίσω από ένα περιστατικό σεξουαλικής κακοποίησης θα βρεθούν και κάποιοι που θα πουν τα κλασικά “ήθελε και τα έπαθε”, “προκάλεσε”, “φορούσε κοντή φούστα”, “αν δεν το ήθελε θα το είχε σταματήσει” και πολλά άλλα τέτοια σχόλια. Φαίνεται λοιπόν πως «Τις περισσότερες φορές τα θύματα είναι γυναίκες και αντιμετωπίζονται με δυσπιστία ακόμη και στις μέρες μας. Δεν είναι λίγες οι φορές που θεωρούνται υπεύθυνες από την κοινωνία, αλλά ακόμη και οι ίδιες, πολλές φορές, κατηγορούν τους εαυτούς τους για το συμβάν» (Κωστελίδου, 2001).
Τα θύματα πολλές φορές ντρέπονται για το γεγονός και για τα συναισθήματα τους. Ντρέπονται για το γεγονός ότι έχουν γίνει το εξιλαστήριο θύμα, για το σώμα τους που μπορεί να προκάλεσε, για το δεν μπορούν ή δεν μπόρεσαν να αντιδράσουν πιο αποφασιστικά. Άλλωστε ο θύτης έχει φροντίσει εκ των προτέρων να δημιουργήσει και να ενισχύσει αυτό το αίσθημα του φόβου και της ντροπής.
Μία συχνή μορφή παρενόχλησης είναι αυτή που διεθνώς ονομάζεται «Quid pro Quo», που σημαίνει «Κάτι για Κάτι» και ουσιαστικά είναι το «Επαγγελματικά προνόμια με απαίτηση για σεξουαλική ανταμοιβή». Συνήθως ξεκινάει με μία φιλική συμπεριφορά, υποσχέσεις για εργασιακά προνόμια και ευκαιρίες, με απαίτηση την ανταλλαγή των εργασιακών προνομίων με σεξουαλική εύνοια, καταλήγοντας σε συνεχή παρενόχληση και εκβιασμούς ή διαφορετικά σε εχθρικό και τιμωρητικό περιβάλλον. Ο θύτης, χρησιμοποιώντας μία θέση ισχύος προσπαθεί να μετατρέψει το θύμα σε σεξουαλικό αντικείμενο που δεν μπορεί να αντιδράσει και έτσι δεν φοβάται και ότι θα τιμωρηθεί γι’ αυτή του την πράξη. Φιλιά, ανεπιθύμητα αγγίγματα και χάδια σ’ όλο το σώμα, πίεση για ραντεβού, ανεπιθύμητο άγγιγμα, χάδια σ’ όλο το σώμα, πίεση για ερωτική σχέση, είναι χαρακτηριστικές μέθοδοι του θύτη. Στη συνέχεια ο θύτης παρουσιάζει την παρενόχληση ως μία φυσιολογική κατάσταση και συμπεριφορά. Αυτού του είδους οι τακτικές κάνουν το θύμα να αμφισβητήσει μέχρι και την ίδια του την αντίληψη για την κατάσταση πχ “Είμαι υπερβολική”, “Τον παρεξήγησα΄”, “Μήπως όντως δεν έγινε τίποτα”, ενώ ο θύτης ενδεχομένως να συνεχίζει την επικοινωνία σαν να μη συνέβη ποτέ τίποτα, ακόμη κι αν είχε αυνανιστεί μπροστά στη γυναίκα ή την είχε πιέσει για επαφή.
Συχνά οι θύτες δεν χρειάζεται να πουν πολλά, η θέση τους και η διαφορά ιεραρχίας, τα λένε υπονοούν ότι πρέπει να του φέρεται καλά αλλιώς θα μπορούσε να της κάνει τη ζωή δύσκολη ή να τη διασύρει στο περιβάλλον της. Αυτός ο τύπος παρενόχλησης είναι σχεδόν πάντα ύπουλος, καλυμμένος με φιλικό μανδύα, κι έτσι παραπλανάται το θύμα για τις προθέσεις του θύτη και τον εμπιστεύεται.
Οι συνέπειες της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι πολλές: φόβος, στρες, σωματικά συμπτώματα, θυμός, σύγχυση, χρόνια κόπωση, κατάθλιψη, αίσθηση αδυναμίας και ανικανότητας, σκέψεις αυτοκτονίας κ.α (www.isotita.gr)
Και πάμε τώρα στον χρόνο και την ημερομηνία λήξης του τραυματικού γεγονότος που ανέφερα στην αρχή.
Είδαμε ότι το κύριο αίσθημα που προκαλείται στο θύμα είναι ο φόβος και η ντροπή. Είναι το ότι δεν ελέγχει το σώμα του, αλλά και το μυαλό του. Οι σκέψεις είναι τόσες πολλές και τόσο μπερδεμένες και πάντα ντυμένες με ντροπή. Ο φόβος για σχόλια του τύπου “Τα ήθελε” κλπ, κάνουν το θύμα να φοβάται πως αν μιλήσει τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα, ειδικά αν ο θύτης είναι ένα άτομο “υπεράνω υποψίας”, που συνήθως είναι. Φοβάται πως θα κατηγορηθεί, φοβάται πως δεν θα γίνει πιστευτό, φοβάται πως θα πουν ότι όλα τα φαντάστηκε. Έναν άνθρωπος που παλεύει με τον εαυτό του να καταλάβει τι και πως συνέβη, που ενδεχομένως μισεί τον εαυτό του που επέτρεψε να γίνει ό,τι έγινε, που χάνει το έδαφος κάτω απ’ τα πόδια του, μπορούμε να τον κατηγορήσουμε που δε μίλησε εκείνη τη στιγμή; Και μήπως το ότι υπάρχουν ακόμα αυτά τα ακατανόμαστα σχόλια, είναι ακριβώς ο λόγος που δεν μίλησε; Μήπως το θύμα για να επιζήσει και να μπορέσει να προχωρήσει “πάγωσε” (και όχι ξέχασε!) τα πάντα;
Στην περίπτωση της κας Μπεκατώρου λοιπόν, ας μείνουμε στο ότι κατάφερε να μιλήσει, ακόμη και τώρα και στο πόσες άλλες γυναίκες μπορεί να υπάρχουν γύρω μας που δεν έχουν μιλήσει και που φοβούνται να ομολογήσουν τι τους συνέβη, για να μη βρεθούν αντιμέτωπες με τέτοιες στερεοτυπικές αντιλήψεις. Για να τελειώνει πλέον αυτή η μάστιγα των κακοποιήσεων (σωματικά, λεκτικά, ψυχολογικά, σεξουαλικά) και των εκβιασμών, θα πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές τόσο στον τρόπο διαπαιδαγώγησης, όσο και στις κοινωνίες. Οφείλουν να αλλάξουν όλα και πρώτα απ’ όλα εμείς.
Ενδεικτικές Αναφορές
• ACTIONAID
• isotita.gr
• «Sexual Harassment in the Workplace in the European Union» Sexual Harassment in the Workplace in the European Union», EC 1998
• Κωστελίδου, Δ. (2001). Σεξουαλική κακοποίηση: Ένοχο μυστικό;Πηγή: Εφημερίδα Το Βήμα
