Μέρος 2ο
Υγιεινή και ασφάλεια στο χώρο εργασίας
Στο πρώτο μέρος τής σειράς των άρθρων “Με την εκπαίδευση και την εργασία προς την λειτουργική κοινωνική ένταξη και ενσωμάτωση: Ενδεικτικά παραδείγματα πρακτικών” (βλ. εδώ) σημειώσαμε εισαγωγικά τα εξής:
(α) Εάν το ζητούμενο των σύγχρονων κοινωνιών είναι η διασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ δύο αντίρροπων δυνάμεων, της οικονομικής ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας, αφενός, και της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ενεργού αλληλεγγύης, αφετέρου, τότε η εφαρμογή τής κοινωνικής δικαιοσύνης και της ενεργού αλληλεγγύης, δεν θα πρέπει να εξαιρεί οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα, ασφαλώς δε και πρωτίστως τα Πρόσωπα με Αναπηρία (ΠμΑ), τα επονομαζόμενα άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑμεΑ).
(β) Για να λειτουργήσει το δίπολο αυτό, έτσι ώστε τα ΠμΑ να μην βρίσκονται εκτός του πεδίου τής οικονομικής ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας, θα πρέπει να συντρέχουν και δύο πρωταρχικής σημασίας προϋποθέσεις: (i) η Εκπαίδευση (γενική και επαγγελματική) και (ii) η Εργασιακή Απασχόληση. Και σε ό,τι αφορά στην εκπαίδευση αναφερθήκαμε σε μια εναλλακτική μορφή αγωγής, μάθησης και εκπαίδευσης, δηλαδή μέσω της επαγγελματικής απασχόλησης και συγκεκριμένα μέσω μιας «επιχείρησης με προ¬στιθέμενη κοινωνική αξία»”.
Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στη δεύτερη προϋπόθεση, δηλαδή στην εργασιακή απασχόληση και μάλιστα όχι στις προϋποθέσεις ένταξης σε θέση εργασίας, αλλά σε μια σημαντική παράμετρο, έναν σημαντικό όρο που οφείλουμε να διασφαλίζουμε κατά την άσκηση οποιουδήποτε έργου εκ μέρους ενός ΠμΑ .Πρόκειται για την υγιεινή και την ασφάλεια στο χώρο εργασίας. Ζήτημα το οποίο δεν αφορά μόνο στα ΠμΑ αλλά σε όλους ανεξαιρέτως. Άλλωστε, όπως κατ΄ επανάληψη έχουμε σημειώσει, κάθε ενέργεια υπέρ των ΠμΑ καλύπτει απολύτως τον συνολικό πληθυσμό, ενώ αντιθέτως ενεργώντας για το 90% τού πληθυσμού αφήνουμε εκτός το 10%.
Πρόληψη: Υγιεινή και ασφάλεια στο χώρο εργασίας των Προσώπων με Αναπηρία
Αν και είναι προφανής μια ένσταση όπως η παρακάτω, θεωρούμε ότι τέτοια ζητήματα δεν θα πρέπει εκ του λόγου αυτού να μετατίθενται στα υπόψη.
Ένσταση: Ενώ οι δυνατότητες για μια θέση εργασίας είναι περιορισμένες , συζητάμε για υγιεινή και ασφάλεια στους χώρους εργασίας, όταν μάλιστα στους ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους εξακολουθεί να είναι ανεπαρκής ή προβληματική η ελεύθερη διακίνηση και διαμονή, αυτό μας έλειψε.
Άλλωστε οι έννοιες τής πρόληψης, της λειτουργικής αποκατάστασης, της υγείας και της αγωγής υγείας και της προαγωγής υγείας 1 δεν αποκτούν ουσιαστικό περιεχόμενο, εάν δεν περιλαμβάνουν και τους όρους λειτουργίας τού εργασιακού περιβάλλοντος.
Διότι η διασφάλιση της ποιότητας στον τομέα εργασίας εξαρτάται εκτός των άλλων και από δυο παράγοντες:
(α) Το εργασιακό περιβάλλον, το οποίο “πρέπει να διαμορφώνεται έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλεια και η υγεία των εργαζομένων, αλλά και να αποφεύγεται οποιουδήποτε είδους ρατσισμός. Το δικαίωμα των εργαζομένων με αναπηρία, να απασχολούνται σε δίκαιο και ασφαλές εργασιακό περιβάλλον, αποτελεί μια πρακτική εφαρμογή αντιρατσιστικής πολιτικής, η οποία συνδυάζεται με αντίστοιχες νομοθετικές διατάξεις για την εργασιακή ασφάλεια και υγεία προς όφελος όλων των υπαλλήλων και των εργατών”.
(β) “Από τις εργονομικές διευθετήσεις στον χώρο απασχόλησης, δηλαδή με τον σχεδιασμό προϊόντων, συστημάτων μέσων και χώρων τα οποία να επεκτείνουν τις δυνατότητες των ΠμΑ και να βελτιώνουν την εργασιακή τους αποτελεσματικότητα” 2.
Προς τον σκοπό αυτό παραθέτουμε ως απλό ερέθισμα τα παρακάτω αναγκαία μέτρα για την ασφάλεια και την υγεία στο χώρο εργασίας, με την προοπτική περεταίρω προσέγγισης τού υπό συζήτηση θέματος εκ μέρους των άμεσα και έμμεσα αρμόδιων και ενδιαφερομένων. Τα μέτρα αυτά αποτελούν προϋποθέσεις ή όρους, οι οποίοι –κατά την άποψη του γράφοντος– περιγράφουν κατά τρόπο ολοκληρωμένο το όλο ζήτημα αν και αυτοί είναι διατυπωμένοι προ πολλών ετών.
Βελτίωση εργασιακού περιβάλλοντος
Όπως είναι γνωστό η ποιότητα ζωής εξαρτάται και “από το περιβάλλον, το οποίο περιλαμβάνει και τους εξής τομείς: (α) τον χώρο και (β) τις συνθήκες. Στην πρώτη περίπτωση εννοούμε τον χώρο μέσα στον οποίο ζει και εργάζεται κάθε άνθρωπος και στη δεύτερη τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ζει κανείς ή εργάζεται στον χώρο αυτό. Ειδικότερα, ως προς εργασιακό χώρο για τον οποίο γίνεται λόγος εδώ, σημειώνουμε ότι η διασφάλιση τής υγείας και τής ασφάλειας των εργαζόμενων βελτιώνει και την ποιότητα ζωής των ΠμΑ.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία:
(α) έχοντας υπόψη τις ανάγκες και τα δικαιώματα των ΠμΑ, (β) θεωρώντας ότι ένα εργασιακό περιβάλλον που είναι προσιτό και ασφαλές για ανθρώπους με αναπηρία, είναι παράλληλα ασφαλές και περισσότερο προσιτό για όλους τους υπαλλήλους, τους πελάτες και τους επισκέπτες και (γ) εκτιμώντας ότι υπάρχει ανάγκη να δοθεί ένα κίνητρο στις επιχειρήσεις, ώστε να αναλάβουν θετικές δράσεις, εξέδωσε Οδηγία για την ασφάλεια των εργαζομένων που αντιμετωπίζουν προβλήματα αναπηρίας.
Με την Οδηγία αυτή παρέχεται ένας πρακτικός και φιλικός προς τον αποδέκτη οδηγός, ο οποίος περιλαμβάνει: (i) οδηγίες για την εκπόνηση εξειδικευμένης εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου, στις οποίες γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στα ΠΜΑ, (ii) έναν κατάλογο ελέγχου για την εξασφάλιση τής ασφάλειας των ΠΜΑ, αφενός μεν, ως προς το εργασιακό περιβάλλον, τη σήμανση, το ωράριο, την εκπαίδευση και την επιτήρηση, και, αφετέρου, ως προς τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντα, τις προαγωγές και τις μεταθέσεις, καθώς και τις διαδικασίες που αφορούν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.
Ενώ ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία σε σχετική έκδοση περιγράφει τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την ασφάλεια και την υγεία στο χώρο εργασίας 3 .
α) Εργασιακό περιβάλλον
– Προσαρμογή τού χώρου ή των σταθμών εργασίας [π.χ., κεκλιμένοι διάδρομοι πρόσβασης (ράμπες), ανελκυστήρες, διακόπτες, αναβαθμίδες με πρόσθετη παρυφή ανοιχτού χρώματος, ανάγλυφη προειδοποίηση στην κορυφή τού κλιμακοστασίου, ηχητικά σήματα προειδοποίησης, αυτόματα συστήματα ανοίγματος βαρέων θυρών, χειρολαβές θυρών, κουδούνια, συσκευές εισόδου στις οποίες μπορούν να έχουν πρόσβαση οι χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων και τις οποίες μπορούν να εντοπίσουν οι εργαζόμενοι με προβλήματα όρασης, λεία και αντιολισθητικά δάπεδα].
– Μετάθεση σε διαφορετικό χώρο εργασίας (π.χ., σε ισόγειο, χώρο εργασίας με καλύτερη πρόσβαση ή κατ’ οίκον εργασία).
– Απόκτηση ή τροποποίηση εξοπλισμού (π.χ., πληκτρολόγια Μπράιγ, τηλέφωνα ανοιχτής ακρόασης).
– Τροποποίηση οδηγιών ή εγχειριδίων αναφοράς (π.χ., οπτικές, εικονογραφημένες οδηγίες).
– Παροχή συστήματος ανάγνωσης ή διερμηνείας, [π.χ., παροχή τηλεφώνου με οθόνη κειμένου (minicom) για κωφούς και εξασφάλιση διερμηνείας στη γλώσσα των κωφαλάλων σε ειδικές συνεδριάσεις η περιστάσεις].
– Εγκατάσταση λογισμικού αναγνώρισης φωνής στον υπολογιστή προσώπου με μυοσκελετική πάθηση των άνω άκρων που οφείλεται στην εργασία, ή με προβλήματα όρασης, παροχή λογισμικού μεγέθυνσης κειμένου (zoomtext), σημειώματα στον δίσκο, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ή κασέτες ήχου για τα πρόσωπα με προβλήματα όρασης.
– Κατάλληλος φωτισμός για τους εργαζόμενους με προβλήματα όρασης και τους αναγνώστες τής κίνησης χειλιών.
β) Σήμανση
– Εξέταση τού τρόπου διευκόλυνσης τής μετακίνησης των προσώπων στο κτήριο και προς τον χώρο στον οποίο επιθυμούν να μεταβούν.
– Εξέταση των δυνατών λύσεων ώστε τα πρόσωπα με προβλήματα όρασης να μπορούν να μετακινούνται (π.χ. αντίθεση χρωμάτων σε έπιπλα, τάπητες, τοίχους, ανοίγματα θύρας ή εσοχές στις επιστρώσεις δαπέδου).
– Παροχή ευανάγνωστων ανακοινώσεων με μεγάλους χαρακτήρες για τα πρόσωπα με προβλήματα όρασης.
– Παροχή επιγραφών σε γραφή Μπράιγ, ανάγλυφων και με μεγάλους χαρακτήρες κοντά στις χειρολαβές θυρών.
– Παροχή γραφικών και εικόνων, τα οποία μπορεί να διευκολύνουν τα πρόσωπα με μαθησιακές δυσκολίες.
– Επιγραφές με ειδικό επίστρωμα (ματ τελείωμα) για την αποφυγή αντανάκλασης. Ο τύπος γραμμάτων πρέπει να δημιουργεί αντίθεση με το φόντο για τη διευκόλυνση τής ανάγνωσης.
γ) Επικοινωνία
– Παροχή όλων των πληροφοριών για την ασφάλεια και την υγεία σε προσβάσιμη μορφή. Περιλαμβάνονται έντυπο υλικό και άλλοι τρόποι επικοινωνίας, προσβασιμότητα των εργαζομένων με προβλήματα όρασης ή ακοής, δυσλεκτικών, εργαζομένων με μαθησιακές δυσκολίες η ψυχιατρικές διαταραχές.
δ) Οργάνωση τής εργασίας και καθήκοντα
– Ανάθεση ορισμένων από τα καθήκοντα τού ΠμΑ σε άλλο, π.χ. οδήγηση.
– Μετάθεση τού εργαζομένου σε καταλληλότερη θέση εργασίας.
ε) Ωράριο εργασίας
– Μεταβολή τού ωραρίου καθώς και μετάβαση στο καθεστώς μερικής απασχόλησης, εφόσον κρίνεται αναγκαίο, προκειμένου, για παράδειγμα, να αποφεύγεται η μετακίνηση τού ΠμΑ σε ώρες κυκλοφοριακής αιχμής.
– Έγκριση άδειας για αποκατάσταση, εξέταση ή θεραπεία.
– Οργάνωση σταδιακής επιστροφής στην εργασία.
ς) Εκπαίδευση και επίβλεψη
– Λήψη μέτρων ώστε να εξασφαλισθεί ότι το ΠμΑ δεν υφίσταται μειονεκτική μεταχείριση όσον αφορά την εκπαίδευση, καθοδήγηση και πληροφόρηση σε θέματα ασφάλειας και υγείας (π.χ.:
- αλλαγή τής ώρας ή τού χώρου εκπαίδευσης,
- παροχή εκπαιδευτικού υλικού και πληροφοριών σε διαφορετικά μέσα,
- παροχή συστήματος ανάγνωσης ή διερμηνείας,
- παροχή ατομικών, κατάλληλα προσαρμοσμένων ανά περίπτωση, προγραμμάτων κατάρτισης,
- εγχειρίδια γραμμένα σε απλή και κατανοητή σε όλους γλώσσα).
– Τα υποστηρικτικά προγράμματα απασχόλησης πρέπει να εξετάζουν τις ανάγκες κατάρτισης σε θέματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και ασφάλειας κατά τον προγραμματισμό τής πρόσληψης.
– Παροχή ειδικής – πρόσθετης εκπαίδευσης σε θέματα επαγγελματικής ασφάλειας και υγείας (Ε.Α.Υ.) σε εργαζόμενους με ειδικές ανάγκες ως προς την εργασία ή τον ειδικό εξοπλισμό που θα χρησιμοποιήσουν.
– Παροχή ειδικών πληροφοριών και εκπαίδευσης στα διευθυντικά στελέχη και στο προσωπικό, αναφορικά με τον τρόπο βοήθειας τού εργαζόμενου με ειδικές ανάγκες. Η εκπαίδευση των αρμοδίων για την απομάκρυνση των εργαζομένων με ειδικές ανάγκες σε περίπτωση κινδύνου είναι απαραίτητη, καθώς και η εκπαίδευση στη χρήση ειδικού εξοπλισμού εκκένωσης. Ειδική εκπαίδευση σε θέματα Ε.Α.Υ. πρέπει να παρέχεται στους αρμόδιους για θέματα ισότητας.
ζ) Προαγωγή και μετάθεση
– Διασφάλιση ίσων ευκαιριών προαγωγής ή μετάθεσης για όλους τους υπαλλήλους που είναι κατάλληλοι από απόψεως ικανότητας και πείρας.
– Τροποποίηση των διαδικασιών δοκιμής ή αξιολόγησης.
– Επίσκεψη τού προσώπου στον μελλοντικό νέο χώρο εργασίας, πριν από την προαγωγή ή τη μετάθεση, για να εξεταστεί εάν η αλλαγή μπορεί να δημιουργήσει ειδικές ανάγκες.
η) Διαδικασίες επείγουσας ανάγκης
– Διάταξης των θέσεων εργασίας των εργαζομένων με ειδικές ανάγκες σε χώρους τού κτηρίου απ’ όπου μπορούν να φύγουν πιο εύκολα.
– Ειδικός εξοπλισμός, όπως καθίσματα ταχείας εκκένωσης, εκπαίδευση στη χρήση του και εξασφάλιση τής συντήρησης και τού ελέγχου του.
– Χώροι αποθήκευσης με τον απαραίτητο εξοπλισμό εκκένωσης και εύκολη πρόσβαση σ’ αυτούς.
Σημειώνεται ότι πολλά από τα μέτρα για τη βελτίωση τής πρόσβασης στους χώρους εργασίας θα διευκολύνουν επίσης γενικότερα την εκκένωση τού χώρου.
θ) Διαβούλευση με τους εργαζόμενους
Η διαβούλευση με τους εργαζόμενους και τους εκπροσώπους τους σε θέματα ασφάλειας και υγείας αποτελεί νομική υποχρέωση. Η συμμετοχή τους είναι επίσης απαραίτητη για την αποτελεσματική πρόληψη κινδύνων, επειδή διαθέτουν γνώσεις και πείρα των συνθηκών εργασίας και παρέχουν στους εργοδότες τη δυνατότητα διενέργειας ελέγχων σε πραγματικές συνθήκες. Συνεπώς, η διαβούλευση με τους εκπροσώπους των εργαζομένων καθώς και με τους εργαζόμενους με ειδικές ανάγκες στα θέματα ασφάλειας αποτελεί βασικό στοιχείο για τον προσδιορισμό και την πρόληψη των ζητημάτων ασφαλείας και υγείας.
ι) Εκπαίδευση σε θέματα ισότητας
Οι διακρίσεις μπορεί να μη γίνονται με πρόθεση. Μπορεί να οφείλονται σε έλλειψη κατανόησης, άγνοια ή προκατάληψη. Συνεπώς, η κατάρτιση που αφορά στην ισότητα των ΠμΑ ενδείκνυται για τους διευθυντές των υπηρεσιών, τους αρμόδιους σε θέματα υγείας και ασφάλειας, τους επαγγελματίες στον τομέα τής υγείας και τής ασφάλειας, τους εκπροσώπους τού προσωπικού και τους συμμετέχοντες σε επιτροπές εκτίμησης κινδύνου και σε επιτροπές ασφάλειας. Η κατάρτιση σε θέματα ισότητας, η οποία ανταποκρίνεται στην ανάγκη των οργανισμών να αποδεχτούν την πολυμορφία στο πλαίσιο όλων των πολιτικών και πρακτικών, για να είναι ολοκληρωμένη πρέπει να περιλαμβάνει τις πτυχές τής υγείας και τής ασφάλειας”4.
Κλείνουμε εδώ το θέμα αυτό, αφενός μεν, εκτιμώντας ότι το ζήτημα τής Υγιεινής και της ασφάλειας στο χώρο εργασίας των ΠμΑ θα απασχολήσει αρμόδιους, ειδικούς και ενδιαφερόμενους και, αφετέρου, επαναλαμβάνοντας ότι κάθε ενέργεια υπέρ των ΠμΑ καλύπτει απολύτως τον συνολικό πληθυσμό, ενώ αντιθέτως ενεργώντας για το 90% του πληθυσμού αφήνουμε εκτός το 10%.
Στο επόμενο άρθρο θα μας απασχολήσει το ζήτημα , της υγείας, της αγωγής υγείας και της προαγωγής υγείας.
1. Δελλασούδας, Λ. (2006). Εισαγωγή στην Ειδική Παιδαγωγική, τόμ. Δ’, Ποιότητα ζωής ατόμων με αναπηρία: Δείκτης κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης, σ. 100-111.
2. βλ. ό. π. σ. 144-147
3. FACTS – Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (2004). Διασφάλιση τής υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων με ειδικές ανάγκες, Βέλγιο. Στην ιστοσελίδα http://agency.osha.eu.int.
4. Βλ. ό.π. Δελλασούδας, Λ. (2006), σ. 323-328.
