Πρώτος οίκος τυφλών: Το κόκκινο σπίτι
Η Καλλιθέα δεν θεωρείται τυχαία το «σπίτι» των ατόμων με προβλήματα όρασης. Εδώ ιδρύθηκε ο πρώτος Οίκος Τυφλών στη χώρα μας και μάλιστα το 1909, σε μια εποχή με μεγάλα οικονομικά προβλήματα που όμως δεν εξοστράκισαν την ανθρωπιά, όπως κάνουν σήμερα οι αρμόδιες αρχές για τους πάσχοντες, κατ’ επιταγή των μνημονίων.
Της Χαράς Τζαναβάρα (h.tzanavara@efsyn.gr)
«Μετά το σκότος ελπίζω φως» έλεγε το οικόσημο που χάθηκε
«Η Ειρήνη Λασκαρίδου που μετέφερε τη γραφή Μπράιγ στα ελληνικά ήταν και η πρώτη διευθύντρια της σχολής.
Ο χρόνος στάθηκε αμείλικτος για το αρχοντικό στη διασταύρωση των οδών Περικλέους και Μεταμορφώσεως στην Καλλιθέα. Οι περίοικοι το αποκαλούν «κόκκινο σπίτι», λόγω της έντονης χρήσης του συγκεκριμένου χρώματος και των αποχρώσεών του, αλλά οι παλιοί κάτοικοι το γνωρίζουν ως «οίκο των τυφλών», αφού σε αυτό το κομψό κτίριο λειτούργησε το πρώτο ίδρυμα για τις ανάγκες των ατόμων με προβλήματα όρασης.
Η Καλλιθέα, ένας από τους μεγαλύτερους δήμους της χώρας, ήταν ένας από τους επτά οικισμούς που το 1925 είχαν αποσπαστεί από τον Δήμο Αθηναίων. Στην αρχή ως κοινότητα, αλλά στη συνέχεια ως δήμος. Η ιστορία της χάνεται στους αιώνες, αφού στην μπαζωμένη -κατά την περίοδο της χούντας- ζώνη του Φαληρικού Δέλτα που βρίσκεται κάτω από τη λεωφόρο Ποσειδώνος εντοπίστηκαν τα ίχνη του πρώτου λιμανιού της αρχαίας Αθήνας.
Οι νεότερες σελίδες της ιστορίας της ξεκινούν το 1887, όταν ο νομομαθής και δημοσιογράφος Γεώργιος Φιλάρετος (1843-1929) πήρε την απόφαση να χτίσει το αρχοντικό του στην περιοχή, όπου υπήρχαν μόνον αγροί. Λέγεται πως αυτός ήταν που έδωσε στην έπαυλη το όνομα «Καλλιθέα» και έγινε ο… νονός της πόλης.
Δύο χρόνια αργότερα στην περιοχή καταγράφονται μόλις 139 κάτοικοι και δέκα σπίτια. Πρόκειται για τους πρώτους οικιστές που είχαν αγοράσει γη από μια οικοδομική εταιρεία η οποία είχε προλάβει να εξασφαλίσει μισοτιμής μεγάλες εκτάσεις. Φρόντισε όμως να εκπονήσει τα πρώτα σχέδια της οικιστικής ανάπτυξης της πόλης. Όλως… τυχαίως, το 1879 εντάχθηκε στο σχέδιο η έκταση των 980 στρεμμάτων, όση και η ιδιοκτησία της επίμαχης εταιρείας. Ήταν άλλωστε η ίδια «συνταγή» που είχε εφαρμοστεί και σε άλλες περιοχές, με αποτέλεσμα οι διαθέτοντες γη να δουν τις περιουσίες τους να εκτινάσσονται στα ύψη, χάρη στα πολιτικά μέσα που διέθεταν.
Στην περίπτωση της Καλλιθέας η οικοδομική εταιρεία φρόντισε να πολλαπλασιάσει την αξία της γης και με άλλους τρόπους. Έπεισε την τότε ιδιωτική εταιρεία τροχιοδρόμων να φέρει τη γραμμή ώς το Φάληρο. Ξεκινούσε από την Ακαδημία και κατέληγε στις Τζιτζιφιές, στο λιμάνι του Ξηροτάγαρου. Ήταν ο πρόδρομος του τραμ και του Ηλεκτρικού, που ξεκίνησαν τη λειτουργία τους το 1909. Οι πολίτες αποκαλούσαν τους ιπποκινούμενους συρμούς «Κωλοσούρτη» γιατί στις ανηφόρες αγκομαχούσαν και έτσι οι επιβάτες κατέβαιναν από τα βαγόνια για να σπρώξουν!
Πολύ γρήγορα η Καλλιθέα έγινε τόπος διαμονής για διανοούμενους και καλλιτέχνες, ενώ μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ήταν μία από τις περιοχές που άνοιξε την αγκαλιά της για να υποδεχθεί τους πρόσφυγες.
Στις αρχές του 20ού αιώνα εγκαταστάθηκε στην περιοχή η οικογένεια του ευπατρίδη Λάσκαρη Λασκαρίδη, με ρίζες που έφταναν ώς τους αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Το αρχοντικό της, στην ομώνυμη οδό, είναι το μόνο δείγμα της ρομαντικής περιόδου της αρχιτεκτονικής που διασώζεται σε ολόκληρη την πόλη. Γόνος της ήταν η Ειρήνη Λασκαρίδη, η οποία έθεσε στόχο ζωής να δημιουργήσει τον πρώτο Οίκο Τυφλών στην Ελλάδα. Λίγο αργότερα (1922) δημιούργησε τον ξενώνα τους στο απέναντι οικόπεδο. Φωτισμένη εκπαιδευτικός, είχε φροντίσει προηγουμένως να συλλέξει εμπειρίες ταξιδεύοντας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και να γνωρίσει τα συστήματα ανάγνωσης για άτομα με προβλήματα όρασης. Διετέλεσε διευθύντρια της σχολής από το 1909 ώς το 1938 και το σημαντικότερο έργο της είναι η μεταφορά της περίφημης γραφής Μπράιγ στα ελληνικά.
Πολύ γρήγορα οι ανάγκες πολλαπλασιάστηκαν και έτσι ο Οίκος Τυφλών μετακόμισε σε νέες εγκαταστάσεις στην οδό Θησέως, πάντα στην Καλλιθέα.
Ο πρώτος χώρος για τους τυφλούς στέγασε το 4ο Δημοτικό σχολείο. Έργο του 1924, φέρει την υπογραφή του αιρετικού αρχιτέκτονα Αριστομένη Βάλβη, συγγενή της οικογένειας Λασκαρίδη. Είναι το μόνο που διασώζεται από τη γνωστή εργογραφία του. «Το κτίριο συνδυάζει νεοβυζαντινά και γοτθικά στοιχεία», μας εξήγησε η πολιτικός μηχανικός Ευαγγελία Βαρουτά-Φλώρου, η οποία υπήρξε σύμβουλος του σημερινού δημάρχου Καλλιθέας και έχει αποτυπώσει όλα τα στοιχεία για τέσσερα διατηρητέα κτίρια της πόλης. Από τα στοιχεία που συγκέντρωσε προκύπτει ότι αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δείγματα κτιρίων του 1920, ενώ ο καθηγητής της Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου Μάνος Μπίρης στο έργο του «Μισός αιώνας αθηναϊκή αρχιτεκτονική (1875-1925)» επισημαίνει ότι αποπνέει «εκλεκτικιστικό αφαιρετισμό, με στοιχεία νεοεμπειρισμού και απόηχους του πνεύματος της αρτ νουβό».
Στο κτίριο κυριαρχεί ένα ιδιόμορφο γείσο, που διατρέχει την περίμετρό του με κάποιες διακοπές για τις μικρές αετωματικές απολήξεις. Στην πλευρά της οδού Μεταμορφώσεως υπήρχε το οικόσημο της οικογένειας Λασκαρίδη με την επιγραφή «Μετά το σκότος ελπίζω φως», που έπεσαν θύματα του… χρόνου. Εχει ενδιαφέρον ότι, παρά την παντελή έλλειψη συντήρησης, το κτίριο εμφάνισε μεγάλη αντοχή στους σεισμούς που έπληξαν την τελευταία περίοδο την πρωτεύουσα.
1. Αναστήλωση
Ο πρώτος Οίκος Τυφλών, με βάση τη διαθήκη της Ειρήνης Λασκαρίδη, πέρασε σε φορέα υποστήριξης των ατόμων με προβλήματα όρασης. Σήμερα ανήκει στον Δήμο Καλλιθέας, που εκπόνησε σχέδιο αναστήλωσης και πρόκειται να στεγάσει το ωδείο της πόλης.
2. Σε 4 επίπεδα
Ο Αρ. Βάλβης (1892-1985) σχεδίασε ένα κτίριο τεσσάρων επιπέδων. Το πρώτο αποτελείται από λιθοδομή μεγάλου πάχους και τα υπόλοιπα από πλίνθους και ξυλοδεσιές, με περιορισμένη χρήση μπετόν. Στη στέγη ξεχωρίζουν οι τριγωνικές απολήξεις με κεραμοσκεπή. Το υπόλοιπο είναι μια κλασική ταράτσα.
3. Η όψη του
Πρωτοποριακή, ακόμη και σήμερα, είναι η χρήση σκούρων χρωματισμών στις όψεις του κτιρίου. Μεγάλα τμήματα των εξωτερικών τοίχων έχουν αποχρώσεις σε βαθύ κόκκινο, καφέ και μπεζ, με «σφήνες» από άγριο σοβά.
Πηγή: «Η εφημερίδα των συντακτών»
