Η σιωπή των θυμάτων σεξουαλικής παρενόχλησης

Αυτή την περίοδο ακούμε πολλές φορές την παρότρυνση προς τα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης να μη φοβούνται και να μιλήσουν. Το #metoo το συναντάμε όλο και περισσότερο σε αναρτήσεις και υποστηρίζουμε πως είναι η κατάλληλη στιγμή να βγουν στο φως κι άλλες περιπτώσεις. Είναι σαφώς ενθαρρυντικό το ότι άρχισαν να γίνονται καταγγελίες και το πιο ενθαρρυντικό θα είναι το να αποδοθεί δικαιοσύνη όπου πρέπει και να μην είναι απλά ένα από τα πολλά θέματα που σε λίγο καιρό θα ξεχαστούν. Το πότε όμως κάποιος άνθρωπος που έχει βιώσει τη σεξουαλική κακοποίηση θα μιλήσει και σε ποιον δεν έχει έναν συγκεκριμένο κανόνα. Κάποιος μπορεί να κάνει αμέσως καταγγελία στην αστυνομία, ενώ κάποιος άλλος μπορεί να μη μιλήσει για χρόνια. Και οι δύο αυτές αντιδράσεις είναι φυσιολογικές. Κάθε ιστορία γυναίκας ή άνδρα που έχει πέσει θύμα κακοποίησης είναι μοναδική, αλλά ταυτόχρονα και τόσο ίδια. Ο καθένας όμως καλείται να αποφασίσει για τη δική του διαδρομή στο πως θα κλείσει αυτό το τόσο σκοτεινό κεφάλαιο της ιστορίας του.

Συνήθως όταν το θύμα σκέφτεται το αν θα αποκαλύψει το γεγονός ή όχι, έχει μέσα του πολλούς ενδοιασμούς και φόβο για το τι θα αντιμετωπίσει.

Για παράδειγμα:

• Φόβος ότι δεν θα ακουστεί, δεν θα γίνει πιστευτό ή θα αμφισβητηθούν όσα λέει
• Αίσθημα απομόνωσης, ντροπής και αυτοκατηγορίας. Αυτά τα αισθήματα βέβαια όταν η κακοποίηση προέρχεται από ένα γνωστό μας άτομο, ο θύτης φροντίζει να τα καλλιεργήσει σταδιακά, απομονώνοντας το θύμα και κάνοντας το να αμφισβητεί ακόμη και τις ίδιες του τις σκέψεις.
• Φόβος ότι δεν θα αποδοθεί δικαιοσύνη ή ότι δεν θα το υπερασπιστεί κανείς
• Φόβος ότι κανείς δεν νοιάζεται και δεν θα νοιαστεί για ό,τι έγινε
• Φόβος για την έλλειψη υποστήριξης και άγχος ότι θα αλλάξει ο τρόπος που θα το αντιμετωπίζουν η οικογένεια και οι φίλοι του.
• Φόβος μήπως με την αποκάλυψη γίνουν όλα χειρότερα

Το θύμα αναρωτιέται αν ήταν όντως σεξουαλική κακοποίηση ή παρενόχληση αυτό που βίωσε ή μήπως το παρερμήνευεσε

Στην περίπτωση που ο θύτης είναι κάποιος γνωστός, τότε τα πράγματα περιπλέκονται περισσότερο, καθώς το θύμα βιώνει την προδοσία από κάποιον που εμπιστεύτηκε και την ταπείνωση και ίσως κάποιες φορές φτάνει σε σημείο να αναρωτιέται αν αυτό που βίωσε ήταν όντως σεξουαλική κακοποίηση ή παρενόχληση ή μήπως το παρερμήνευεσε. Αμφισβητεί δηλαδή τις ίδιες του τις σκέψεις, την κρίση και την αντίληψη του. Ακόμη, κάποιες φορές υπάρχουν και άμεσες ή έμμεσες απειλές απ’ τη μεριά του θύτη προς το θύμα για να μην αποκαλυφθεί τίποτα. Τέτοιες απειλές μπορεί να αφορούν τη σωματική ακεραιότητα, τη διαπόμπευση στο οικογενειακό, φιλικό ή εργασιακό περιβάλλον του θύματος, τις συνέπειες σε επαγγελματικό επίπεδο και οτιδήποτε μπορεί να σκεφτεί κάποιος για να εξασφαλίσει τη σιωπή του θύματος. Αν μάλιστα το γεγονός είχε συμβεί χρόνια πριν, τότε μπαίνει και ο παράγοντας του “τώρα το θυμήθηκες;” που κάνει το θύμα να γίνεται ακόμη πιο διστακτικό. Υπάρχει ακόμη η περίπτωση, ιδιαίτερα όταν ο θύτης είναι άνθρωπος του περιβάλλοντος του θύματος, το ίδιο το θύμα να φοβάται για εκείνον και να μη θέλει να του δημιουργήσει προβλήματα (ή περιπτώσεις του σύνδρομου της Στοκχόλμης). Μπορεί αυτό να φαίνεται αδιανόητο σε κάποιον, όμως το θύμα για να αντέξει την κακοποίηση κάποιες φορές αναγκάζεται ή καταλήγει να υιοθετήσει την οπτική του θύτη και να έχει θετικά συναισθήματα γι’ αυτόν.

Κάτι επίσης σημαντικό που μπορεί να εμποδίζει το θύμα απ’ το να μιλήσει είναι ότι θέλει να αφήσει πίσω ότι έγινε όσο το δυνατόν συντομότερα και ότι αυτό θα το καταφέρει μόνο αν δεν μιλήσει πουθενά γι’ αυτό, αν αποφεύγει την επαφή με τον θύτη ή ό,τι θυμίζει το γεγονός. Είναι μια μορφή άμυνας που δίνει την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να θάψει βαθιά μέσα του ό,τι έγινε και να συνεχίσει κανονικά τη ζωή του. Το άσχημο όμως είναι πως αυτό τελικά δε συμβαίνει. Κάποια στιγμή, με μία ίσως ασήμαντη αφορμή, το τραυματικό αυτό γεγονός θα έρθει στην επιφάνεια ακόμη πιο δυνατό. Όλα αυτά είναι φυσιολογικές αντιδράσεις και μηχανισμοί προσαρμογής για να μπορέσει το θέμα να επιβιώσει σωματικά, αλλά και ψυχολογικά.

Άλλοτε πάλι το ίδιο το θύμα δυσκολεύεται να κατανοήσει τον εαυτό του και αναρωτιέται πως επέτρεψε να του συμβεί αυτό, γιατί δεν αντιστάθηκε ή γιατί δεν το σταμάτησε.

Δεν είναι όμως πάντα εύκολο να κατανοήσουμε το πως ο εγκέφαλος αντιδρά σε μία απειλή ή σε ένα τραύμα. Όπως λέει ο ψυχολόγος και διευθυντής του οργανισμού “Being Trauma Informed” , Dr Chris Wilson, κάθε τραυματικό γεγονός δεν οδηγεί κατευθείαν στις γνωστές συμπεριφορές “πάλης” ή “φυγής”. Υπάρχουν και οι περιπτώσεις που ο εγκέφαλος απλώς “κατεβάζει ρολά” και το θύμα αισθάνεται αποστασιοποιημένο από τον ευατό του και αδύναμο να αντιδράσει. Είναι ασυνείδητες διεργασίες του εγκεφάλου και έντονη αύξηση των ορμονών του στρες, που οδηγούν σε αυτό το “πάγωμα”, που δεν είναι παρα ένας αμυντικός μηχανισμός απέναντι στην απειλή. Ακριβώς όμως επειδή οι διεργασίες αυτές είναι ασυνείδητες, γι’ αυτό το κοινωνικό περιβάλλον, αλλά ακόμη και το ίδιο το θύμα, δυσκολεύεται να κατανοήσει κάποια αντίδραση διαφορετική της πάλης ή της φυγής. Οι αποφάσεις όμως που το θύμα παίρνει τη στιγμή της κακοποίησης δεν είναι συνειδητές, δεν επιλέγει να “απομονώσει” το γεγονός ή να ακινητοποιηθεί, αλλά είναι μία συνηθισμένη αντίδραση του εγκεφάλου για να αντέξει αυτό που βιώνει το άτομο εκείνη τη στιγμή, μία ακραία απειλή.

Όλες οι αντιδράσεις λοιπόν είναι φυσιολογικές και έχουν την εξήγηση τους. Το ίδιο και τα συναισθήματα που μπορεί να έχουν ένα μεγάλο εύρος, άγχος, θυμός, απελπισία, σοκ, φόβος, ανεξήγητη ηρεμία, όλα είναι αναμενόμενα. Αναμενόμενο επίσης είναι το θύμα να μη θυμάται να περιγράψει λεπτομέρειες όταν του το ζητάνε (πχ στην κατάθεση στην αστυνομία), αλλά αισθητικά ερεθίσματα, όπως ένας ήχος ή μία μυρωδιά, να επαναφέρουν αυτόματα εικόνες (flashbacks) και την αναβίωση του τραυματικού γεγονότος. Μετά από την αναβίωση αυτή, όπως και μετά απ’ το ίδιο το γεγονός, το θύμα συχνά παρουσιάζει εφιάλτες ή δυσκολίες στον ύπνο, άγχος, κατάθλιψη, φοβίες, ενοχές, απομονώνεται ή δυσκολεύεται να εμπιστευτεί τους γύρω του ή επιλέγει αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές όπως η χρήση ουσιών ή το cutting με σκοπό να παγώσει ότι αισθάνεται.

Όταν μία γυναίκα ή ένας άνδρας, θύμα κακοποίησης, αποφασίζει να μιλήσει είναι δικαίωμα του να επιλέξει το τι θα αποκαλύψει και σε ποιον.

Ακόμη και αν το άτομο στο οποίο γίνεται η αποκάλυψη, μην ξέροντας πολλές φορές πως αλλιώς να αντιφράσει, ρωτάει λεπτομέρειες, δε σημαίνει πως πρέπει να απαντήσει. Χρειάζεται η κατάλληλη στιγμή και η απαραίτητη δύναμη για να προχωρήσει κάποιος στο να μιλήσει και να αναφέρει και λεπτομέρειες. Χρειάζεται να διαλέξει τον κατάλληλο χώρο και χρόνο και να αισθανθεί ασφάλεια για να μπορέσει να προχωρήσει. Μπορεί να επιλέξει να το κάνει με συζήτηση από κοντά, από το τηλέφωνο ή ακόμη και με ένα γράμμα. Σημασία έχει ό,τι το κάνει!

Τέλος, σημασία έχει ο κάθε άνθρωπος να θυμάται ότι ακόμη και αν αυτός που επέλεξε να μιλήσει δεν ήταν υποστηρικτικός, αντέδρασε άσχημα ή δεν μπόρεσε να βρει ανταπόκριση, αυτό σε καμία περίπτωση δεν μειώνει τη δύναμη της απόφασης του να μιλήσει, όπως επίσης δε σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι γύρω του θα αντιδράσουν με αυτόν τον τρόπο.

Κάθε θύμα σεξουαλικής κακοποίησης μπορεί να επιλέξει αν θα μιλήσει ή όχι, πότε, που και σε ποιον. Ακόμη όμως και αν επιλέξει να μη μιλήσει ποτέ, υπάρχει κάτι που δεν θα πρέπει να ξεχνάει ποτέ και να το υπενθυμίζει στον εαυτό του μέχρι να φτάσει στο σημείο