Με αφορμή την Παγκόσμια Εβδομάδα για την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων συνδιοργανώνει με το Τμήμα Θεραπείας Παιδιών και Εφήβων του Ινστιτούτου Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς εκδήλωση για το ευρύ κοινό με θέμα «Γνωρίστε την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή» την Παρασκευή 12 Οκτωβρίου 2018, ώρα 19.00 – 21.00 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (Ακαδημίας 50, 10679).
Η είσοδος είναι ελεύθερη.
Τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μία ψυχική διαταραχή, η οποία περιλαμβάνει ιδεοληψίες και καταναγκασμούς. Μπορεί να εμφανιστεί οποιαδήποτε στιγμή στη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, αν και η πολύ πρώιμη έναρξη (νωρίτερα από τα 6 έτη) θεωρείται σπάνια. Αν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να εξελιχθεί σε μια χρόνια και σοβαρή κατάσταση, η οποία δύναται να επιμείνει και στην ενήλικη ζωή. Εκτιμάται ότι περίπου 1-2% του γενικού ενήλικου πληθυσμού πάσχει από ΙΨΔ. Η συχνότητα εμφάνισης της διαταραχής στον παιδικό και εφηβικό πληθυσμό κυμαίνεται μεταξύ 0.2-1%. Ένα μεγάλο ποσοστό (75% έως 84%) των παιδιών με ΙΨΔ εμφανίζει ταυτόχρονα και άλλες αναπτυξιακές ή ψυχικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές. Παρότι η ΙΨΔ έχει μελετηθεί εκτενώς, τα αίτιά της παραμένουν ακόμη ουσιαστικά άγνωστα. Φαίνεται ότι συνδυασμός διαφόρων γενετικών, νευροβιολογικών, γνωστικών και περιβαλλοντικών παραγόντων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση και στην εξέλιξή της, ωστόσο δεν υπάρχουν εργαστηριακές εξετάσεις που μπορούν να τη διαγνώσουν. Οι ιδεοληψίες είναι ακούσιες, επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις. Προκαλούν στο άτομο έντονο άγχος και δυσφορία, καθώς τις βιώνει ως ανεπιθύμητες, παράλογες, απαράδεκτες και βασανιστικές. Το άτομο, συνήθως, καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια να τις αγνοήσει, να τις καταστείλει ή να τις «εξουδετερώσει» με κάποια άλλη σκέψη ή πράξη, όπως για παράδειγμα με έναν καταναγκασμό.
Συνήθεις ιδεοληψίες αφορούν σε:
• φόβο μόλυνσης (π.χ. φόβος της βρωμιάς, των μικροβίων και της αρρώστιας)
• φόβο απώλειας ελέγχου (π.χ. φόβος ότι το άτομο θα ενεργήσει παρορμητικά βλάπτοντας τον εαυτό του ή άλλους)
• φόβο που σχετίζεται με αυξημένη αίσθηση ευθύνης ότι θα προκαλέσει βλάβη στον εαυτό ή σε άλλους λόγω αμέλειας (π.χ. μη κλειδώνοντας την πόρτα)
• τελειοθηρία (π.χ. ανάγκη για συμμετρία ή ακρίβεια)
• ανεπιθύμητες σκέψεις σεξουαλικού, βίαιου ή βλάσφημου περιεχομένου (κυρίως έφηβοι)
Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες ορατές ή νοερές πράξεις, τελετουργικού συνήθως χαρακτήρα. Το άτομο τις εκτελεί ως απόκριση σε μία ιδεοληψία ή σύμφωνα με κανόνες, στους οποίους πρέπει να υπακούσει αυστηρά. Αποσκοπούν στην εξουδετέρωση των ιδεοληψιών και στη μείωση του άγχους που αυτές προκαλούν.
Συνήθεις καταναγκασμοί αφορούν σε:
• συχνό και υπερβολικό πλύσιμο ή/και καθαριότητα, συνήθως με τελετουργικό τρόπο
• συχνό και υπερβολικό επανέλεγχο (π.χ. ότι η πόρτα είναι κλειδωμένη ή ο φούρνος σβηστός)
• επανάληψη των ίδιων πράξεων (π.χ. ξαναδιαβάζει ή ξαναγράφει κάτι, επαναλαμβάνει μια δραστηριότητα ή μια σωματική κίνηση για συγκεκριμένο αριθμό επαναλήψεων)
• νοητικές πράξεις (π.χ. προσευχή, μέτρημα)
• συχνή και υπερβολική αναζήτηση επιβεβαίωσης ή καθησυχασμού (π.χ. ρωτάει συχνά «Είσαι σίγουρος ότι θα είμαι εντάξει;»)
• αποφυγή καταστάσεων που πυροδοτούν τους ιδεοληπτικούς φόβους
• τοποθέτηση αντικειμένων σε σειρά ή ανακατάταξή τους μέχρι να νιώσει ένα αίσθημα ότι όλα είναι «εντάξει»
• συσσώρευση αντικειμένων
Πώς εκδηλώνεται η ΙΨΔ σε παιδιά και εφήβους;
Η πλειονότητα των παιδιών με ΙΨΔ έχουν περισσότερους από έναν τύπους ιδεοληψιών και καταναγκασμών, ενώ το περιεχόμενο των ιδεοληψιών και των καταναγκασμών τους, συνήθως, αλλάζει με την πάροδο του χρόνου. Τα παιδιά με ΙΨΔ νιώθουν έντονη ντροπή και μεγάλη αμηχανία. Κατά συνέπεια, έχουν χαμηλό κίνητρο και νιώθουν απροθυμία να μιλήσουν και να αποκαλύψουν τα συμπτώματά τους, ιδιαίτερα αν σχετίζονται με σεξουαλικά ή με άλλα κοινωνικά μη αποδεκτά θέματα. Μία μικρή υποκατηγορία των παιδιών με τη διαταραχή δεν βιώνει ενόχληση ή δυσφορία, γεγονός που δυσκολεύει ιδιαίτερα τον εντοπισμό της. Επίσης, τα μικρότερα παιδιά έχουν συνήθως μικρότερη επίγνωση και μπορεί να δυσκολεύονται να εντοπίσουν τις ιδεοληψίες τους, ενώ οι καταναγκασμοί τους γίνονται συνήθως ευκολότερα ορατοί.
Ποια μπορεί να είναι τα προειδοποιητικά σημάδια της ΙΨΔ;
Το παιδί/έφηβος μπορεί να:
• κάνει επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις του τύπου «Αλλά τι θα γίνει αν…», αναζητώντας συνεχώς διαβεβαίωση και καθησυχασμό, χωρίς να δείχνει ότι πείθεται εύκολα
• είναι τελειοθηρικό, νευριάζει και εύκολα χάνει την ψυχραιμία του, εάν δεν καταφέρνει κάτι τέλεια
• αποφεύγει αντικείμενα και καταστάσεις που παλαιότερα δεν το απασχολούσαν
• ξοδεύει αδικαιολόγητα πολύ χρόνο για τις καθημερινές του ρουτίνες, όπως για την προσωπική του υγιεινή, για το φαγητό ή για το ντύσιμο
• αργοπορεί να φθάσει στο σχολείο ή να πάει για ύπνο ή η μελέτη του διαρκεί πολλή ώρα.
• αδυνατεί να ολοκληρώσει τις σχολικές του εργασίες
• επαναλαμβάνει τις ίδιες πράξεις
• ευθυγραμμίζει ή τακτοποιεί αντικείμενα
• προσπαθεί να αποκρύψει τις περίεργες συμπεριφορές του, «εξαφανίζεται» για αρκετή ώρα στην τουαλέτα ή στο δωμάτιό του
• θυμώνει και αναστατώνεται υπερβολικά, όταν το διακόπτουν κατά τη διάρκεια μιας ρουτίνας ή μιας καθημερινής πράξης.
• δυσκολεύεται στη λήψη απόφασης ή στην επιλογή
• επιμένει ο γονιός του να πει ή να κάνει κάτι με συγκεκριμένο, «ακριβώς έτσι», τρόπο
• απολογείται, ομολογεί και ζητάει συγχώρεση επανειλημμένα για άνευ σημασίας «κακές» πράξεις, προσεύχεται συχνά
Ποια είναι η θεραπευτική αντιμετώπιση της ΙΨΔ;
Τα παιδιά με ΙΨΔ ωφελούνται περισσότερο από ένα είδος ψυχολογικής θεραπείας, η οποία ονομάζεται Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Θεραπεία (ΓΣΘ) και της οποίας η αποτελεσματικότητα έχει επιστημονικά τεκμηριωθεί. Η ΓΣΘ εστιάζει στην κατανόηση των συμπτωμάτων της διαταραχής από το παιδί και τους γονείς και την εφαρμογή τεχνικών και στρατηγικών (που προσαρμόζονται ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού) για την αντιμετώπιση των ιδεοληψιών και των καταναγκασμών. Συγκεκριμένα, στη ΓΣΘ τα παιδιά μαθαίνουν να έρχονται αντιμέτωπα με τα συμπτώματα της ΙΨΔ μέσω μίας ψυχολογικής μεθόδου, η οποία ονομάζεται Έκθεση με Παρεμπόδιση της Αντίδρασης και περιλαμβάνει δύο εξίσου σημαντικά μέρη: (α) την σταδιακή Έκθεση στις καταστάσεις που προκαλούν το αίσθημα της επικείμενης απειλής, και (β) την Παρεμπόδιση της Αντίδρασης, δηλαδή την παρεμπόδιση της εκτέλεσης των καταναγκασμών. Η μέθοδος αυτή ωφελεί ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό παιδιών με ΙΨΔ, αν και αρκετά παιδιά και έφηβοι χρειάζεται να λάβουν συνδυαστικά φαρμακευτική αγωγή. Η εκτίμηση της ανάγκης λήψης φαρμακευτικής αγωγής γίνεται σε συνεργασία με τον ψυχοθεραπευτή και τον ψυχίατρο παιδιών και εφήβων, ο οποίος είναι αρμόδιος για τη χορήγησή της. Η ΓΣΘ παρέχεται από ψυχολόγους και ψυχιάτρους παιδιών και εφήβων που έχουν λάβει εκπαίδευση και πιστοποίηση σε αυτήν τη μορφή ψυχοθεραπείας.
Ο ρόλος της οικογένειας στη θεραπεία
Η οικογένεια ενός παιδιού με ΙΨΔ άθελά της, συχνά, συμβάλλει στη διατήρηση των συμπτωμάτων της διαταραχής και, συνεπώς, ο ρόλος της στην πορεία της θεραπευτικής αντιμετώπισης είναι καθοριστικός. Στα πλαίσια της ΓΣΘ οι γονείς και τα αδέλφια του παιδιού/εφήβου ενημερώνονται για τη διαταραχή και για τους τρόπους που οι ίδιοι τη διευκολύνουν και τη διαιωνίζουν. Μαθαίνουν πώς να υποστηρίζουν το παιδί/έφηβο, χωρίς όμως να συμβάλουν στη διατήρηση της διαταραχής.
Ο ρόλος του σχολείου στη θεραπεία
Η συνεργασία ανάμεσα στον ειδικό ψυχικής υγείας, την οικογένεια του παιδιού και το σχολείο κρίνεται συχνά απαραίτητη για τη στήριξη του παιδιού/εφήβου στο σχολείο.
Πότε οι γονείς θα πρέπει να αναζητήσουν βοήθεια;
Οι γονείς χρειάζεται να αναζητήσουν βοήθεια, όταν οι ιδεοληψίες ή/και οι καταναγκασμοί προκαλούν έντονο άγχος και σημαντική δυσφορία στο παιδί/έφηβο, είναι χρονοβόροι (περισσότερο από μία ώρα την ημέρα) και δυσκολεύουν σημαντικά την καθημερινότητά του σε ό,τι αφορά στις ακαδημαϊκές του υποχρεώσεις, τις εξωσχολικές του δραστηριότητες, τις κοινωνικές του συναναστροφές και την ομαλή λειτουργία της οικογένειας.
Πού μπορώ να απευθυνθώ για βοήθεια;
Για τη διάγνωση της ΙΨΔ ο γονιός μπορεί να απευθυνθεί σε δημόσια υπηρεσία ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων της περιοχής που διαμένει (π.χ. Κέντρο Ψυχικής Υγείας, Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο, Εξωτερικά Ιατρεία Νοσοκομείων) ή σε ιδιώτη παιδοψυχίατρο ή ψυχολόγο με εμπειρία στην ΙΨΔ παιδιών και εφήβων. Στο Τμήμα Θεραπειών Παιδιών και Εφήβων του Ινστιτούτου Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς (Ι.Ε.Θ.Σ.) παρέχεται ψυχολογική θεραπεία σε παιδιά, εφήβους και τις οικογένειές τους από ψυχολόγους και παιδοψυχιάτρους που ειδικεύονται στη γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία. Το Ι.Ε.Θ.Σ (www.ibrt.gr) είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία και βρίσκεται στην οδό Αιόλου 102 στην Αθήνα (τηλ. 210 38 40 129).
