Άρθρο της Μάγδας Τσολάκη.*
Αύξηση του προσδόκιμου ζωής
Η αύξηση της ιατρικής γνώσης και η βελτίωση των συστημάτων υγείας έχουν αυξήσει σημαντικά τον μέσο όρο ζωής και επομένως έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των ατόμων που ζουν περισσότερο από 65 χρόνια. Μαζί με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής παρατηρείται αύξηση και του επιπολασμού-συχνότητας των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων που παρατηρούνται στις μεγάλες ηλικίες.
Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής θα αυξήσει επομένως τον αριθμό των ασθενών με Ήπια Νοητική Διαταραχή (ΗΝΔ) και νόσο Alzheimer (ΝΑ) σε όλο τον κόσμο. H άνοια δεν προκαλεί μόνο ανικανότητα και απώλεια της ανεξαρτησίας των ατόμων που πάσχουν αλλά επιδρά και στην οικογένεια του ασθενούς και στους άλλους περιθάλποντές του, οι οποίοι βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο να αναπτύξουν ψυχιατρικά προβλήματα όπως άγχος και κατάθλιψη, αλλά και σωματικές διαταραχές, όπως υπέρταση, συχνές λοιμώξεις κ.ά.
Τα κριτήρια για την διάγνωση της νόσους
Τα κριτήρια για την διάγνωση της ΝΑ έχουν αναθεωρηθεί πρόσφατα και οι ειδικοί πιστεύουμε ότι τα παθογνωμονικά νευροπαθολογικά χαρακτηριστικά της ΝΑ παραμένουν τα ίδια για περισσότερο από 100 χρόνια, όπως τα περιέγραψε για πρώτη φορά ο Γερμανός Ψυχίατρος Alois Alzheimer τo 2006 σε μία γερμανίδα 51 ετών. Οι αρχικές διαγνωστικές προσπάθειες με κλινικά κριτήρια (1984) επικεντρώθηκαν σε ασθενείς με άνοια και μόνο τα τελευταία 20 χρόνια, συζητάμε συνεχώς για το μακρύ σε χρόνο στάδιο που προϋπάρχει των κλινικών συμπτωμάτων και μπορεί να αναγνωριστεί, το στάδιο της ΗΝΔ. Ωστόσο, κανένα από τα διαγνωστικά μέσα που διαθέτουμε δεν μπορεί να μας δώσει βέβαιη διάγνωση εν ζωή της ΝΑ και πολύ περισσότερο της ΗΝΔ. Πρόσφατη εργασία υποστηρίζει ότι ένα μεγάλο ποσοστό των ασθενών μας που πιστεύαμε ότι πάσχουν από ΝΑ, έχουν άλλα είδη άνοιας.
47% οι πιθανότητες να νοσήσουν τα άτομα πάνω από 85 ετών
O κίνδυνος να πάθει κάποιος άνθρωπος ΝΑ ή άνοια αυξάνει με την αύξηση της ηλικίας: ένα άτομο με ηλικία από 65-74 ετών ίσως έχει 10% πιθανότητα να αναπτύξει ΝΑ, αλλά ο κίνδυνος αυξάνεται σημαντικά και φτάνει στο 47% μετά την ηλικία των 85 ετών. Στα πρώτα στάδια της ΝΑ παρατηρούνται προβλήματα στην πρόσφατη μνήμη και στη συμπεριφορά που δεν είναι εύκολο να διακριθούν από τις διαταραχές που παρατηρούνται στη φυσιολογική γήρανση. Η εκτίμηση αυτών των συμπτωμάτων που γίνεται κυρίως με νευροψυχολογική εκτίμηση δεν συμβαδίζει πάντοτε με τα παθογνωμονικά παθολογο-ανατομικά χαρακτηριστικά της ΝΑ. Επομένως είναι πολύ δύσκολη η διάγνωση σ΄ αυτό το στάδιο της ΗΝΔ. Ωστόσο, σε ασθενείς με ΗΝΔ που οφείλεται σε ΝΑ τα ανωτέρω συμπτώματα εξελίσσονται πολύ γρήγορα σε σοβαρά συμπτώματα. Βέβαια, ακόμη και σήμερα καθυστερεί πολύ ακόμη και η διάγνωση της άνοιας, διότι υπάρχει ο μύθος ότι η άνοια είναι φυσικό επακόλουθο της γήρανσης και ο δισταγμός των ανθρώπων να ζητήσουν βοήθεια για τις διαταραχές της μνήμης τους.
Διάγνωση ασθενών
Λιγότεροι από τους μισούς ασθενείς στον κόσμο έχουν επίσημη διάγνωση από γιατρό και συνήθως η διάγνωση γίνεται σε προχωρημένα στάδια, οπότε οι ασθενείς δεν έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν την θεραπεία που θα ήθελαν για τον εαυτό τους. Δεν ενδείκνυται η εξέταση όλων των ηλικιωμένων, διότι τα οφέλη αυτής της εξέτασης δεν είναι ακόμη καθορισμένα, αλλά είναι πολύ χρήσιμο να εξετασθούν όλοι οι ηλικιωμένοι που έχουν κάποιον από τους παράγοντες κινδύνου που αναφέρθηκαν στην παράγραφο της προφύλαξης. Καλύτερη κατανόηση της νευροπαθολογίας και της πορείας της ΝΑ μας οδήγησαν στο να καταλάβουμε καλύτερα τη συνέχεια της νόσου.
Πιστεύουμε σήμερα ότι οι ασθενείς με ΝΑ περνούν μία μακρά ασυμπτωματική φάση κατά την διάρκεια της οποίας γίνονται βλάβες στον εγκέφαλο, αλλά η νοητική λειτουργία παραμένει φυσιολογική. Αλλά στη συνέχεια ακολουθεί μία φάση (πρόδρομη ή προάνοιας) με προοδευτική νοητική διαταραχή πριν από την έναρξη της λειτουργικής διαταραχής οπότε τίθεται η διάγνωση της άνοιας. Για να καταφέρουμε να βάλουμε διάγνωση σε ασυμπτωματικά στάδια χρειάζεται να εξετάσουμε όλους τους ηλικιωμένους άνω των 65 ετών με όλες τις διαγνωστικές δοκιμασίες που έχουμε διαθέσιμες. Αυτό είναι αδύνατο ακόμη και σε πολύ αναπτυγμένες χώρες.
Διάγνωση ήπιας Νοητικής Διαταραχής
Για την διάγνωση της ΗΝΔ χρειάζεται λεπτομερής κλινική, νευρολογική και νευροψυχολογική εκτίμηση, ειδικοί βιολογικοί δείκτες στο Εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ), καθώς και δομική νευροαπεικόνιση. Η έγκαιρη διάγνωση προσφέρει ευκαιρίες στους ηλικιωμένους που αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά με την νόησή τους: για έγκαιρες παρεμβάσεις, για τη διοργάνωση συντονισμένων σχεδίων φροντίδας, καλύτερη αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, ασφάλεια του ασθενούς, ελάττωση του κόστους, συμμετοχή σε κλινικές μελέτες που τροποποιούν την πορεία της νόσου, και καθυστέρηση στην ιδρυματοποίηση. Ένα άλλο σημαντικά θετικό είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής και του ασθενούς και του περιθάλποντα, διότι με την διάγνωση μπορούν να εξηγήσουν όλα τα παράξενα που συμβαίνουν στο σπίτι τους και να ανακουφισθούν. Τα αρνητικά της έγκαιρης διάγνωσης είναι το στίγμα, ο κίνδυνος για αυτοκτονία, η έλλειψη δυνατοτήτων εκπαίδευσης, η αβεβαιότητα της διάγνωσης, η ανεπάρκεια των εξειδικευμένων υπηρεσιών διάγνωσης, και η διστακτικότητα των γιατρών να δώσουν μία διάγνωση για την οποία δεν υπάρχουν θεραπείες που να τροποποιούν την νόσο.
Η συμβολή της Νευροψυχολογίας
Χρησιμοποιούνται πολλές δοκιμασίες για την σάρωση και την εκτίμηση των νοητικών λειτουργιών. Το MMSE παρουσιάζει μικρή ευαισθησία (18-69%) στο να διακρίνει τους φυσιολογικούς από τους ασθενείς με ΗΝΔ. Το Montreal Cognitive Assessment (MoCA) έχει ευαισθησία 90% και ειδικότητα 87% να διακρίνει την ΗΝΔ από την φυσιολογική γήρανση. Ένα άλλο εργαλείο που ονομάζεται DemTect, έχει ευαισθησία 80% και ειδικότητα 92%. Μία δική μας προσπάθεια, αποτέλεσμα συνεργασίας ΑΠΘ και ΕΚΕΤΑ, το εικονικό Supermarket, όπου χρησιμοποιήσαμε τις νέες διαθέσιμες τεχνολογίες μας έδωσε ευαισθησία 82,35% και ειδικότητα 95,24%.
Η συμβολή της Νευροαπεικόνισης
Καινούργιες τεχνικές μπορούν να βοηθήσουν στη διάγνωση της ΝΑ και μάλιστα σε ασθενείς με αΗΝΔ (Bruegel et al., 2009). Ευαίσθητες τεχνολογίες νευροαπεικόνισης και ειδικά σκιαστικά θα είναι σύντομα ικανά να διακρίνουν τις χαρακτηριστικές αλλοιώσεις που σχετίζονται με τα κλινικά συμπτώματα στον ασθενή σε οποιοδήποτε στάδιο της Νόσου. Η ανάπτυξη ποσοτικών τεχνικών της MRI που μετρούν τις ανατομικές, τις βιοχημικές, τις μικροδομικές, τις λειτουργικές και τις αλλαγές στην αιματική ροή του εγκεφάλου που παρατηρούνται στην παθοφυσιολογία της ΝΑ και η δυνατότητα μέτρησης βιολογικών δεικτών όπως ουσίες που προέρχονται το Αβ (Aβ-derived diffusible ligands -ADDLs) και των νευροϊνιδιακών εκφυλίσεων σε διάφορα ίσως είναι πολύ σημαντικά για την πρώιμη διάγνωση και την σωστή παρακολούθηση των ασθενών.
Η συμβολή των πρωτεϊνών στο ΕΝΥ
Η εξέταση του β- Αμυλοειδούς και της Τ πρωτεΐνης στον ΕΝΥ αποτελεί αξιόπιστη πλέον εξέταση για τη διάγνωση και της ΗΝΔ αλλά και της ΝΑ. Πρόσφατες προσπάθειες γίνονται έτσι ώστε η αξιοπιστία αυτή είναι η ίδια και για την εξέταση των ίδιων ή άλλων πρωτεϊνών στο αίμα έτσι ώστε να αποφεύγεται η παρεμβατική μέθοδος της παρακέντησης Η συμβολή της Νανοτεχνολογίας Η Νανοτεχνολογία αυξάνει και την ευαισθησία και την ειδικότητα της Μαγνητικής Τομογραφίας (MRI) αλλά και της Ποζιτρονιακής Τομογραφίας (ΡΕΤ) χρησιμοποιώντας νέου τύπου σκιαγραφικές ουσίες, οι οποίες μπορούν να ανιχνεύσουν τις παθογνωμονικές αλλοιώσεις της ΝΑ που είναι οι αμυλοειδικές πλάκες και οι νευροϊνιδιακές αλλοιώσεις.
* MD, PhD, Νευρολόγου-Ψυχιάτρου-Θεολόγου Καθηγήτριας ΑΠΘ, Διευθύντριας Α’ Νευρολογικής Κλινικής, ΑΧΕΠΑ Προέδρου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Νόσου Alzheimer, Συντονίστριας του Εργαστηρίου Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων, ΚΕΔΕΚ
Πηγή: Ηλεκτρονικό περιοδικό «Health daily»
