Γράφει η Χριστίνα Σαρρή*
Το διαδίκτυο είναι αδιαμφισβήτητα ένα από τα σπουδαιότερα τεχνολογικά επιτεύγματα της εποχής μας. Καθημερινά το χρησιμοποιούμε τόσο σε εργασιακές ή σχολικές κι ακαδημαϊκές δραστηριότητες, όσο και στον προσωπικό μας χρόνο, για ψυχαγωγικούς λόγους. Μέχρι ποιο σημείο, όμως, η πολύωρη αυτή έκθεσή μας στον ψηφιακό χώρο του διαδικτύου είναι υγιής; Από ποιο σημείο κι έπειτα θα έπρεπε να προβληματιστούμε σχετικά με το αν η ενασχόλησή μας με το διαδίκτυο τείνει να γίνει εθισμός; Τα όρια είναι δυσδιάκριτα, ακόμη και για την επιστημονική κοινότητα.
Η λέξη εθισμός έχει προβληματίσει τους επιστήμονες κι έχει προκαλέσει διαφωνίες, καθώς πολλοί πιστεύουν ότι αυτός ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για τις περιπτώσεις που συμπεριλαμβάνεται η χρήση ή η χορήγηση χημικών ουσιών. Ωστόσο, τις δυο τελευταίες δεκαετίες, αναγνωρίζεται από τους ψυχολόγους ότι ο εθισμός αναπτύσσεται περισσότερο από τους ίδιους τους ασθενείς, παρά από τις χημικές ουσίες. Εξάλλου η έκκριση ντοπαμίνης στον οργανισμό έχει τις ίδιες επιδράσεις με το αλκοόλ ή άλλες ναρκωτικές ουσίες.
Στην προσπάθεια ορισμού της παθολογικής χρήσης του διαδικτύου, από τους ερευνητές έχουν προταθεί διάφοροι όροι για την περιγραφή του. Ο όρος “διαταραχή του εθισμού στο διαδίκτυο” (internet addiction disorder) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά με σατυρική διάθεση απ’ τον Ivan Goldberg (1996). Κάποιοι άλλοι ερευνητές, εντούτοις, αμφισβητούν την αυτόνομη ύπαρξη μιας τέτοιας εξάρτησης, καθώς υποστηρίζουν ότι η υπερβολική χρήση του διαδικτύου αποτελεί σύμπτωμα μιας άλλης ψυχιατρικής διαταραχής. Όταν ο όρος παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Ψυχολογικής Ένωσης, το 1996, προκάλεσε έντονη διχογνωμία ανάμεσα στους συνέδρους. Πολλοί αμφισβήτησαν ότι ο όρος “εθισμός” είναι κατάλληλος για να περιγράψει αυτό που συμβαίνει στους ανθρώπους που ξοδεύουν μεγάλο χρονικό διάστημα στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τον Levy (1996) το διαδίκτυο αποτελεί επίτευγμα της τεχνολογικής προόδου της εποχής μας, το οποίο έχει τεράστιες θετικές συνέπιες στη ζωή του ανθρώπου, για το λόγο αυτό δεν πρέπει να θεωρείται εθιστικό. Η Sara Kiesler (1997) υποστήριζε ότι μοιάζει με αδιέξοδο το να προσπαθεί κανείς να χαρακτηρίσει τη συμπεριφορά της πλειοψηφίας των ανθρώπων που ξοδεύουν υπερβολικό χρόνο στο διαδίκτυο ως εθιστική. Η Kimberly Young (1998) χρησιμοποίησε τον όρο “παθολογική χρήση του διαδικτύου” (pathological internet use), βασιζόμενη σε κοινά χαρακτηριστικά ανάμεσα στην παθολογική χρήση του διαδικτύου και στον παθολογικό τζόγο. Ο John grohol (1999) υποστήριξε ότι είναι πολύ δύσκολο να μπορέσει κανείς να ορίσει το υπερβολικό ή το αποδεκτό χρονικό διάστημα της χρήσης του διαδικτύου, αφού κάθε χρήστης έχει διαφορετικές προσωπικές ανάγκες χρήσης, ανάλογα με την εργασία του, τις σχολικές ή ακαδημαϊκές του υποχρεώσεις κλπ. Θεώρησε επίσης την υπερβολική χρήση του διαδικτύου ως μια μορφή απόδρασης του ατόμου απ’ τα προσωπικά του προβλήματα. Ο Mitchell (2000) υποστήριξε ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο δεν πρέπει να αποτελεί μια ξεχωριστή διαταραχή, γιατί είναι πιθανόν να αποτελεί ένα απλό σύμπτωμα μιας άλλης ψυχιατρικής διαταραχής, όπως η καταθλιπτική ή η καταναγκαστική διαταραχή. Όμως είναι αδύνατο να γίνει διάκριση για το ποια διαταραχή αναπτύσσεται πρώτα, ο εθισμός στο διαδίκτυο ή άλλη ψυχιατρική διαταραχή, καθώς το διαδίκτυο έχει πλέον ενσωματωθεί στις ζωές μας.
Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν είμαστε εθισμένοι στο διαδίκτυο;
Ποια είναι τα συμπτώματα που θα έπρεπε να μας προβληματίσουν;
Ορισμένες απ’ τις πιο συνήθεις προειδοποιητικές ενδείξεις είναι οι ακόλουθες:
Σε ψυχολογικό επίπεδο:
- Αίσθηση ευφορίας για όση ώρα βρίσκεται το άτομο στον υπολογιστή.
- Ανικανότητα για παύση της δραστηριότητας.
- Ανάγκη για περισσότερο χρόνο στον υπολογιστή.
- Παραμέληση οικογένειας και φίλων.
- Αίσθημα κενού και θλίψης όταν το άτομο δε βρίσκεται στον υπολογιστή.
- Αποφυγή παραδοχής των δραστηριοτήτων του σε οικογένεια και φίλους.
- Αντιμετώπιση προβλημάτων με την εργασία ή το σχολείο.
Σε σωματικό επίπεδο:
- Διατροφικές διαταραχές.
- Διαταραχές του ύπνου και αλλαγή των συνηθειών ύπνου.
- Μυοσκελετικές παθήσεις, πχ: σκολίωση.
- Μειωμένη αθλητική δραστηριότητα.
- Ημικρανίες.
- Ξηρά μάτια – μυωπία.
- Παραμέληση προσωπικής υγιεινής. (Young, 2001)
Οι επιπτώσεις του εθισμού στο internet είναι πολλές, με άμεσο αντίκτυπο στην προσωπική, κοινωνική, οικογενειακή, ακαδημαϊκή και επαγγελματική ζωή του ατόμου. Συμπεριφορές όπως οι ακόλουθες υποδηλώνουν υπερβολική χρήση του διαδικτύου και θα πρέπει να επιστήσουμε την προσοχή μας όταν το άτομο:
- Ξεχνιέται στον υπολογιστή και δεν έχει συναίσθηση του χρόνου που αναλώνει σ’ αυτόν.
- Ασχολείται συνεχώς με το internet και με δραστηριότητες σχετικές με αυτό, παραμελώντας συχνά τις υποχρεώσεις του στο σπίτι, στο σχολείο ή το πανεπιστήμιο, στην εργασία του κλπ.
- Προτιμά την ενασχόληση με το διαδίκτυο παρά να συναντά φίλους, με αποτέλεσμα να απομονώνεται.
- Πέφτει η σχολική απόδοση ή η απόδοση στο χώρο εργασίας.
- Λειτουργεί αμυντικά και εχθρικά όταν κάποιος φέρει τη συζήτηση στο θέμα του διαδικτύου.
- Το διαδίκτυο το απασχολεί ακόμη και την ώρα του φαγητού, την ώρα του διαβάσματος ή όταν βρίσκεται με παρέα.
- Αντιδρά επιθετικά όταν κάποιος το διακόπτει από ένα παιχνίδι ή από τη συζήτηση που είχε μέσα στο διαδίκτυο.
- Συχνά ξενυχτά προκειμένου να μένει συνδεδεμένο στο διαδίκτυο.
- Λέει συχνά ότι θα παραμείνει στον υπολογιστή για ελάχιστο χρόνο ακόμη, ενώ δεν το τηρεί.
- Κρύβει από γονείς και φίλους πόσες ώρες παραμένει στο διαδίκτυο και συχνά δεν το ομολογεί ούτε στον εαυτό του.
- Δείχνει άγχος, ανησυχία , εξάρσεις θυμού ή βίας ή καταθλιπτική συμπεριφορά όταν δε βρίσκεται στο διαδίκτυο.
- Απομονώνεται και μειώνει το χρόνο δραστηριοτήτων και το χρόνο που περνά με φίλους κι οικογένεια.
- Αδιαφορεί για πράγματα που παλιά το ευχαριστούσαν.
Πώς μπορούμε να προλάβουμε το διαδικτυακό εθισμό;
Το πρώτο βήμα απέναντι στη μάχη του εθισμού στο διαδίκτυο (internet addiction disorder) είναι, σύμφωνα με τον Inan Goldberg, η αναγνώριση του εθισμού. Ένα βασικό σημάδι για την αναγνώριση του εθισμού είναι ο χρόνος που δαπανά κάποιος μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή και ο χρόνος που σκέφτεται το διαδίκτυο και δραστηριότητες σχετικές μ’ αυτό. Επόμενο στάδιο, σύμφωνα με τον Goldberg, είναι να εξερευνηθούν σχετικά ή υποβόσκοντα προβλήματα που θα μπορούσαν να είναι η πρωταρχική ή δευτερεύουσα αιτία του εθισμού. Ορθότερο θα ήταν να εφαρμοστούν τρόποι πρόληψης του φαινομένου, ώστε να αποφευχθεί το θεραπευτικό στάδιο. Επιπλέον, στην περίπτωση που παρατηρούνται υπερβολική χρήση ή συμπεριφορές εθισμού, συνιστάται η συμβουλή κάποιου ειδικού ψυχικής υγείας.
Υπάρχει θεραπεία;
Στο πρόβλημα του εθισμού στο διαδίκτυο, η ψυχοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει μια από τις ιδανικότερες θεραπευτικές επιλογές. Πρέπει να διερευνηθούν τα αίτια που οδήγησαν το άτομο σ’ αυτήν τη στάση. Στόχος είναι να ξαναβρεί την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στη ζωή. Καμιά φορά μπορεί να διαπιστωθεί ότι υποκρύπτεται κι άλλη διαταραχή και ενδεχομένως να είναι απαραίτητη και φαρμακευτική υποστήριξη. Βέβαια, ο ψυχολόγος είναι αυτός που θα αποφασίσει και τις ανάλογες στρατηγικές θεραπείες που θα ακολουθηθούν, όπως για παράδειγμα: εξωτερικός αναστολέας, καθορισμός στόχων, κάρτες υπενθύμισης, ομάδα υποστήριξης, οικογενειακή θεραπεία κτλ.
*Χριστίνα Σαρρή
Ασκούμενη ψυχολόγος κέντρου ημέρας ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ
Βιβλιογραφία:
Goldberg I. (1996). Internet addiction disorder, Available online at http://physics.wisc.edu/~shalizi/Internet addiction criteria.htm/
Grohol J. (1999). Too much time online : Internet addiction or healthy social interactions. CyberPsychology & Behavior, 2 (5), 395-402
Kiesler, S. (Ed).(1997). Culture of the internet. USA: Lawrence Erlbaum.
Levy, J. S. (1996). Breathing is also addictive. Newsweek, 128/129, 27(1), 52
Mitchell, P. (2000) Internet addiction : Genuine diagnosis or not ? Lancet, 355(9204), 632
Young, K. S.(1997) What make the internet addictive : Potential explanations for pathological internet use. Retrieved March 5, 2011 from : http://www.netaddiction com/articles/habitforming.htm.
Young, K. S.(2001) Caught in the Net : How to Recognize the Sings of Internet Addiction-and a Winning Strategy for Recovery.
Πηγή: www.iasismed.eu
