Υπάρχουν φορές που για ένα παιδί ή έναν έφηβο, η χρήση του διαδικτύου μέσα από την ασφάλεια του σπιτιού του, μπορεί να γίνει πιο επικίνδυνη από μία βραδινή βόλτα σε μία κακόφημη γειτονιά. Με την “προστασία” που παρέχει η οθόνη κάποιος επιλέγει να εκφοβίσει, να παρενοχλήσει ή να κακοποίησει ψυχολογικά το υποψήφιο θύμα.
Ο όρος cyber bullying δημιουργήθηκε από τον Καναδό Bill Belsey (2005) και έχει τις ρίζες του στον παραδοσιακό σωματικό ή ψυχολογικό εκφοβισμό. Συγκεκριμένα ο όρος “cyber bullying” αφορά «οποιαδήποτε πράξη εκφοβισμού, ψυχολογικής κακοποίησης, επιθετικότητας, απειλής, ταπείνωσης, παρενόχλησης, τρομοκρατικής ή αυταρχικής συμπεριφοράς παιδιών, προ εφήβων και εφήβων που πραγματοποιείται μέσω του Διαδικτύου, κινητών τηλεφώνων είτε άλλων ψηφιακών τεχνολογιών από ομηλίκους τους και η οποία επαναλαμβάνεται σε βάθος χρόνου ανά τακτά ή άτακτα χρονικά διαστήματα» (stopcyberbullying.org, 2010).
► To cyber bullying ή e-bullying συμβαίνει όταν ένα παιδί ή ένας έφηβος απειλείται, βασανίζεται, παρενοχλείται, εξευτελίζεται, βρίσκεται σε αμηχανία ή γίνεται στόχος από άλλο παιδί ή έφηβο μέσω διαδικτύου, e-mails, instant messaging, text messages, chat rooms, ή μέσω κινητού τηλεφώνου.
Το παραδοσιακό bullying με το cyber bullying είναι παρόμοια σε σε μορφή και τεχνική, έχουν όμως αρκετές διαφορές. Στο cyberbullying το θύμα πολλές φορές μπορεί να μην ξέρεις ποιος και γιατί το παρενοχλεί, καθώς ο θύτης μπορεί να χρησιμοποιεί διάφορους ανώνυμους ή με ψεύτικα ονόματα λογαριασμούς. Επίσης, δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός, καθώς μπορεί να συμβεί όλες τις ώρες, εντός ή εκτός σχολείου ή οπουδήποτε είναι κάποιος online και το υλικό μπορεί να γίνει viral και να διανεμηθεί σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα σε πολλούς αποδέκτες. Στο cyberbulling δεν υπάρχει σωματική επαφή, οπότε δεν είναι απαραίτητη η διαφορά σε σωματική δύναμη, αλλά αυτό που το κάνει ακόμη πιο επικίνδυνο είναι πως επειδή ο θύτης δεν έχει μπροστά του το θύμα, οπότε δεν βλέπει τις άμεσες αντιδράσεις του, μπορεί να γίνει με ακόμη πιο σκληρό και έντονο τρόπο. Το cyber bullying είναι ότι παρατηρείται κυρίως στα παιδιά και στους εφήβους, ενώ όταν ο «δράστης» είναι ενήλικος τότε αποκαλείται cyber harassment (ηλεκτρονική παρενόχληση) ή cyber stalking (ηλεκτρονική επίθεση).
♦ Έρευνες
Μία από τις πρώτες έρευνες που διεξήχθησαν στον Καναδά κατέδειξε ότι το ¼ των νέων χρηστών του διαδικτύου είχαν την εμπειρία της online παρενόχλησης (Mnet, 2000), ενώ μία άλλη έρευνα του National Children’s Home, που έγινε στη Βρετανία το 2002, σε δείγμα 856 παιδιών ηλικίας 11-19 ετών, έδειξε ότι 1 στα 4 παιδιά είχε υποστεί cyber bullying, το 16% είχε λάβει απειλητικά μηνύματα μέσω κινητού τηλεφώνου, το 7% απειλήθηκε μέσω chat rooms και το 4% των παιδιών μέσω email. Από αυτά τα παιδιά το 42% το ανέφερε σε φίλο, το 32% στους γονείς και το 29% σε κανέναν.
Το 2005 το National Children’s Home σε συνεργασία με την Tesco Mobile, πραγματοποίηση μία παρόμοια έρευνα σε δείγμα 856 παιδιών, ηλικίας 11-19 ετών και τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα παιδιά είχαν υποστεί επίθεση, σε ποσοστό 19,20%. Σε ένα μεγάλο ποσοστό (73%), τα παιδιά ήξεραν το δράστη, ενώ για το 26% ο δράστης ήταν άγνωστος. Ακόμη, ο 1 στους 10, δήλωσε ότι κάποιος πήρε φωτογραφία του μέσω κάμερας κινητού και το γεγονός αυτό τον έκανε να αισθανθεί άβολα και απειλητικά. Το 41% το ανέφερε σε φίλο, το 24% στους γονείς, το 14% στον δάσκαλο και το 28% σε κανέναν. Φαίνεται δηλαδή πως μέσα σε τρία μόνο χρόνια το ποσοστό των θυμάτων cyberbullying αυξήθηκε, χωρίς όμως να αυξηθεί και ο αριθμός των παιδιών που επέλεξε να μιλήσει γι’ αυτό.
Οι μορφές που μπορεί να πάρει το cyberbullying είναι αρκετές.
Για παράδειγμα:
- Κοροϊδία ενός ατόμου σε ένα chat-room ή σε ένα δημόσιο post
- Αποστολή προσβλητικών ή απειλητικών μηνυμάτων μέσω του διαδικτύου
- Αποστολή άσεμνου υλικού κατά τις συνομιλίες.
- Δημιουργία ψεύτικου προφίλ με εξευτελιστικές πληροφορίες για κάποιο άτομο
- Ανάρτηση προσωπικού υλικού στο διαδίκτυο (φωτογραφίες, βίντεο κλπ) δίχως την άδεια του ατόμου.
- Αποκλεισμός του ατόμου από ομαδική διαδικτυακή δραστηριότητα
Μία άλλη παρόμοια με τη διαδικτυακή παρενόχληση, κατηγορία που έχει λάβει επίσης μεγάλες διαστάσεις, είναι και αυτή της διαδικτυακής αποπλάνησης. Πρόκειται για μία κατάσταση κατά την οποία ένας ενήλικας πλησιάζει ένα παιδί ή έφηβο με στόχο να τον εκμεταλλευτεί. Λόγω του ότι ο καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση στα social media και τις περισσότερες φορές δεν είναι εφικτός ο έλεγχος ταυτότητας του χρήστη, υπάρχουν πάρα πολλοί παιδόφιλοι που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο προκειμένου να προσελκύσουν τα θύματά τους. Στην Ελλάδα μάλιστα, το 20% των παιδιών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο φαίνεται ότι προσεγγίζονται κάποια στιγμή από παιδόφιλους, ενώ τον Ιούνιο του 2010, η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος είχε καταγράψει την ύπαρξη πάνω από 3000 παιδόφιλων. Αν ο παιδόφιλος έρθει σε ερωτική επαφή με τον ανήλικο, τότε μιλάμε για παιδεραστία.
Συνήθεις μορφές της διαδικτυακής αποπλάνησης είναι:
- Η επίδειξη ενδιαφέροντος για ένα συγκεκριμένο ανήλικο και η επιδίωξη συνάντησης.
- Η αποστολή πορνογραφικού υλικού σε έφηβο ή η εγγραφή του παιδιού σε site πορνογραφικού περιεχομένου χωρίς τη συγκατάθεση του
- Η μεταφορά του θέματος μιας συνομιλίας σε σεξουαλικό περιεχόμενο.
- Η απαίτηση, συνήθως μέσω εκβιασμών, αποστολής προσωπικών φωτογραφιών.
- Η προσπάθεια απόδοσης προνομίων σε έναν έφηβο, με αντάλλαγμα αρκετές φορές σεξουαλικές πράξεις
- Στην περίπτωση της διαδικτυακής αποπλάνησης ο ενήλικας προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη του εφήβου και να γίνει σημαντικό για εκείνον, με σκοπό να μπορέσει να τον πλησιάσει και να πετύχει τον σκοπό του με ευκολία.
Τον Ιούνιο του 2009, το Πανευρωπαϊκό Θεματικό Δίκτυο EU Kids Online δημοσίευσε μια έκθεση που αφορά όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και ανέφερε ότι υπάρχουν πέντε σοβαρά θέματα ασφάλειας του διαδικτύου που αφορούν τους ανήλικους χρήστες :
α) η δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών στο Διαδίκτυο,
β) η έκθεση σε online πορνογραφικό περιεχόμενο,
γ) η έκθεση σε βίαιο και ρατσιστικό περιεχόμενο,
δ) η ηλεκτρονική παρενόχληση με επακόλουθο τη λήψη ανεπιθύμητων μηνυμάτων και
ε) η συνάντηση με αγνώστους που οι ανήλικοι έχουν γνωρίσει μέσω διαδικτύου.
Σχετικά με τις επιπτώσεις, το National Crime Prevention Council αναφέρει πως το cyber bullying δημιουργεί παρόμοια προβλήματα με το παραδοσιακό bullying, όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη εμπιστοσύνης, χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο, αλλαγή ενδιαφερόντων, κατάθλιψη. Μάλιστα, πάνω από το 60% των μαθητών που βίωσαν τον διαδικτυακό εκφοβισμό ανέφεραν πως το γεγονός αυτό επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την ικανότητα τους για μάθηση, αλλά και το αίσθημα ασφάλειας που ένιωθαν στο σχολικό χώρο, ενώ το 10% ανέφερε πως απέφυγε να πάει στο σχολείο λόγω του εκφοβισμού, τουλάχιστον μία φορά κατά τη διάρκεια του προηγούμενου χρόνου.
Για την αποφυγή τέτοιων καταστάσεων, το σημαντικότερο είναι οι γονείς να έχουν αναπτύξει ένα πλαίσιο αποδοχής και διαλόγου με τα παιδιά και να συζητούν μαζί τους για τους κινδύνους που ενεδρεύουν στο διαδίκτυο και ότι σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα ή κάποιος τα φέρει σε δύσκολη θέση, θα πρέπει να ενημερώσουν αμέσως κάποιον ενήλικο και να ζητήσουν βοήθεια. Επίσης, είναι βασικό τα παιδιά να γνωρίζουν πως δεν πρέπει να δίνουν προσωπικές πληροφορίες στο διαδίκτυο, να μη λένε σε κάνεναν, ούτε σε φίλους τους, τους κωδικούς που χρησιμοποιούν στο διαδίκτυο, να αποφεύγουν να ανοίγουν μηνύματα ή email από άγνωστους παραλήπτες και να μην απαντάνε ποτέ σε κάποιο απειλητικό μήνυμα (National Crime Prevention Council, 2003).
Για να είναι όμως εφικτά τα παραπάνω, το πρώτο είναι ο διάλογος και η ανοιχτή επικοινωνία με τα παιδιά, έτσι ώστε να μην ακούγονται απλά σαν μία λίστα με κανόνες και να μη φοβούνται πως η μόνη αντίδραση των γονιών θα είναι να τους απαγορέψουν το internet ή ότι θα τα κατηγορήσουν. Είναι επίσης χρήσιμο, να συζητηθεί με τα παιδιά η χρήση φίλτρων προστασίας που μπορούν να εγκαταστήσουν στον υπολογιστή τους και πως αυτά μπορούν να συμβάλλουν στην προστασία τους.
Το διαδίκτυο πράγματι μπορεί να προσφέρει πολλά και αρκετές φορές είναι και μία εύκολη απασχόληση για τα παιδιά, μέσα στους έντονους ρυθμούς της καθημερινότητας. Όμως, οι γονείς πρέπει να είναι δίπλα στο παιδί, να είναι αυτοί που θα θέσουν όρια, θα καθοδηγήσουν το παιδί στη σωστή χρήση του διαδικτύου (όχι απλά με απαγορεύσεις, αλλά με το να διαλέξουν μαζί ασφαλείς δραστηριότητες) και θα το μάθουν να ξεχωρίζει καταστάσεις που κρύβουν κάποιο κίνδυνο ή τους προκαλούν δυσφορία.
Βιβλιογραφία
1. Αρτινοπούλου, Βάσω, «Cyber bullying (ηλεκτρονικός εκφοβισμός)- Μια νέα μορφή θυματοποίησης των ανηλίκων;» Επιστήμες Αγωγής, τεύχος 1/2009, 7-19
2. Tsitsika ΑΚ, Critselis Ε, Kormas G; Konstantoulaki E; Constantopoulos A; Kafetzis D. Adolescent pornographic internet site use: A multivariate regression analysis of the predictive factors of use and psychosocial implications. Cyberpsychol Behav. 2009 Oct;12(5):545-50.
3. research/EUKidsOnline/ShortSNS.pdf (retrieved July 31, 2011).
4. Halkias D, Harkiolakis N, Thurman P, Caracatsanis S. Internet use for health-related purposes among Greek consumers.Telemed J E Health. Apr;14(3):255-60, 2008.
6. Kokkinos, C. M., Baltzidis, E., & Xynogala, D. (2016). Prevalence and personality correlates of Facebook bullying among university undergraduates. Computers in Human Behavior, 55, 840–850. doi: 10.1016/j.chb.2015.10.017
