χειρουργική μάσκα και η λέξη "virus"

Η ύπαρξη στερεοτυπικών αντιλήψεων δυστυχώς δεν είναι ένα καινούργιο κοινωνικό φαινόμενο. Οι στερεοτυπικές αντιλήψεις αναφέρονται σε ένα σύνολο απόψεων σχετικά με χαρακτηριστικά, γνωρίσματα και συμπεριφορές του ατόμου, με βάση την κατηγοριοποίηση του σε μία συγκεκριμένη ομάδα (Hilton& Von Hippel, 1996; Taylor& Mogdahham,1987).

Το 1995 ο Brown αναφέρει ότι «τα στερεότυπα είναι γενικευμένες και συχνά υπεραπλουστευμένες εικόνες, απόψεις, στάσεις για μία ομάδα ανθρώπων, οι οποίες είναι βαθιά ριζωμένες στο πολιτισμικό παρελθόν και παρόν του κάθε ατόμου και μπορούν να εντοπιστούν εξετάζοντας την κοινωνική ταυτότητα του καθενός» (Λαμπρίδης, 2004).

Αυτές οι στερεοτυπικές αντιλήψεις μας οδηγούν πολλές φορές στο να καταδικάζουμε μία ομάδα ατόμων, βασιζόμενοι σε κάποιο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό της και στιγματοποιούμε τα άτομα-μέλη αυτής της ομάδας. Ως στίγμα ορίζεται το σύνολο των ανεπιθύμητων και απαξιωτικών χαρακτηρισμών που αποδίδονται σε ένα άτομο ή σε μία ομάδα στερώντας το δικαίωμα της κοινωνικής αποδοχής και ενισχύοντας παράλληλα συμπεριφορές απόκρυψης των αιτίων που προκαλούν αυτή την αντιμετώπιση.

Τα τελευταία χρόνια, στον χώρο της υγείας, ο όρος «στίγμα» χρησιμοποιείται για να καταδείξει το γεγονός ότι ορισμένες ασθένειες εγείρουν προκαταλήψεις σε βάρος των ατόμων που πάσχουν από αυτές.

Η εμφάνιση μιας κατάστασης εκτάκτου ανάγκης , όπως αυτής της νόσου Covid-19, είναι λογικό να έχει δημιουργήσει αισθήματα φόβου και ανασφάλειας. Παράλληλα όμως παρατηρήθηκε ότι προκάλεσε και το κοινωνικό στίγμα απέναντι σε ανθρώπους που θεωρείται ότι είχαν ή πιθανόν να είχαν επαφή με τον ιό.

Ο λόγος της ύπαρξης του στίγματος στη συγκεκριμένη κατάσταση, είναι παρόμοιος με τον λόγο που υπάρχει και διαιωνίζεται το στίγμα και σε άλλες περιπτώσεις. Στηρίζεται δηλαδή, σύμφωνα με την UNICEF, σε τρεις βασικούς παράγοντες:

  • Είναι μια νέα ασθένεια για την οποία εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά άγνωστα στοιχεία και τα δεδομένα μεταβάλλονται από τη μία μέρα στην άλλη
  • Οι άνθρωποι φοβόμαστε συχνά το άγνωστο
  • Είναι εύκολο να συσχετιστεί αυτός ο φόβος με τους «άλλους»

Το στίγμα δηλαδή δημιουργείται από τον φόβο και την έλλειψη πληροφόρησης, μπορεί όμως να οδηγήσει στις διακρίσεις απέναντι σε συνανθρώπους μας και σε αισθήματα ντροπής, απομόνωσης, απόρριψης, απελπισίας.

Οι ομάδες ανθρώπων που αντιμετωπίζουν περισσότερο το στίγμα που σχετίζεται με τον COVID-19 είναι κυρίως:

  • Άτομα ασιατικής καταγωγής
  • Άτομα που επιστρέφουν από κάποιο ταξίδι (ιδιαίτερα από χώρες που θεωρούνται υψηλού κινδύνου)
  • Επαγγελματίες υγείας και εθελοντές
  • Άτομα που έχουν νοσήσει, καθώς και το οικογενειακό και φιλικό τους περιβάλλον
  • Άτομα που ήταν σε καραντίνα

Ας δούμε όμως και ποιες είναι οι πρακτικές επιπτώσεις του στίγματος. Τα άτομα που δέχονται τον κοινωνικό στιγματισμό μπορεί:

  • να αποκλείονται ή να απομονώνονται σε κοινωνικές περιστάσεις
  • να στερούνται ευκαιριών για εργασία και για εκπαίδευση
  • να μην έχουν εύκολη πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και φροντίδα
  • να γίνουν στόχοι λεκτικής, ψυχολογικής αλλά και σωματικής βίας

Πέρα όμως από το κοινωνικό στίγμα, υπάρχει και το εσωτερικεύμενο στίγμα το οποίο αναφέρεται στο πως αισθάνεται το ίδιο το άτομο που είναι αποδέκτης του κοινωνικού στίγματος. Το εσωτερικευμένο στίγμα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της αυτοεκτίμησης και της αυταξίας του ατόμου, γιατί από ένα σημείο και μετά το ίδιο το άτομο αισθάνεται ένοχο (ότι δεν πρόσεξε όσο έπρεπε, ότι φταίει που αρρώστησε, ότι θα είναι υπεύθυνος αν κολλήσουν οι δικοί του κλπ). Μπορεί επίσης το άτομο να φοβάται ακόμη και να κάνει το τεστ ή να ζητήσει βοήθεια προκειμένου να μη στοχοποιηθεί και έτσι να απομονώνεται και να αισθάνεται ολοένα και χειρότερα.

Λέμε όχι στην εξάπλωση του στίγματος

Το στίγμα σίγουρα δεν είναι κάτι που θα σταματήσει από μόνο του. Χρειάζεται τη βοήθεια και την προσπάθεια όλων μας και χρειάζεται να θυμόμαστε πως ο καθένας μας θα μπορούσε να βρίσκεται ή να βρεθεί στη θέση του ανθρώπου που αυτή τη στιγμή στιγματίζεται. Ακόμα και οι λέξεις που χρησιμοποιούμε μιλώντας για τον ιο έχουν σημασία. Μπορεί να ακούσουμε στα μέσα μαζική ενημέρωσης εκφράσεις όπως “Ο ιός της Κίνας” ή “Ο ιός της Wuhan”. Όπως είχε δηλώσει ο διευθυντής του ΠΟΥ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγιέσους «Η ονοματοδοσία της ασθένειας έχει σημασία για να αποφευχθεί η χρήση άλλων ονομάτων που μπορεί να είναι ανακριβή ή στιγματίζουν», γι’ αυτό και έγινε όσο το δυνατόν συντομότερα. Ο όρος Covid-19 λοιπόν σημαίνει «νόσος που προκαλείται από κοροναϊό και εκδηλώθηκε το 2019».

Επίσης κάθε μέρα ακούμε να ανακοινώνονται τα νέα “κρούσματα” ‘ή μιλάμε για “πιθανά κρούσματα”. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι πίσω απ’ τους όρους τα “κρούσματα” ή τα “θύματα” βρίσκονται άνθρωποι. Είναι άνθρωποι που ανησυχούν, που φοβούνται, που ταλαιπωρούνται, που πέρα από το ότι είναι ασθενείς ή έχουν κάποιον ασθενή στο περιβάλλον τους, έχουν να σκέφτονται και τον κοινωνικό περίγυρο και να φοβούνται πως θα απομείνουν μόνοι τους και θα τους συνοδεύει πάντα η ταμπέλα covid.

Βέβαια είναι πιο εύκολο να ακούμε και να μιλάμε απλά για αριθμό κρουσμάτων, απ’ το να αναλογιζόμαστε τους ανθρώπους, τις οικογένειας και το τι βιώνουν, όμως με αυτόν τον τρόπο, αθελά μας ίσως, ενισχύουμε το στίγμα.

Επίσης, είναι βασικό να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση σχετικά με τον COVID-19 και να ενημερώνεται ο κόσμος με ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τους μηχανισμούς και τους τρόπους με τους οποίους εξαπλώνεται ο ιός. Αυτό βέβαια έχει ως προϋπόθεση η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση να γίνεται αντικειμενικά από τους αρμόδιους χωρίς να προκαλεί ή να στοχεύει στην εξάπλωση του φόβου, αλλά στην ενίσχυση των μέτρων πρόληψης.

Τέλος, επειδή το στίγμα επηρεάζει όχι μόνο την ψυχική υγεία των στιγματισμένων ομάδων και την καθημερινότητα τους, αλλά επηρεάζει τη σκέψη και τη συμπεριφορά όλης της κοινωνίας η αποφυγή του στιγματισμού είναι απαραίτητη. Ενημερωνόμαστε, προσέχουμε, αλλά δεν μπαίνουμε στη λογική του να “ξορκίσουμε το κακό” στοχοποιώντας άτομα και ομάδες γύρω μας.

Ενδεικτικές Παραπομπές

• Beyond stigma. COVID-19: Spread solidarity and love, not stigma and fear.
• UNICEF, the World Health Organization (WHO) and the International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC). Social stigma associated with the coronavirus disease

Σχετικά με τον συντάκτη

Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού. Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας.

Αφήστε σχόλιο

ΧΟΡΗΓΟΙ

Επιστροφή στην κορυφή