Της Νίκης Δαλιανά
Ανεργία και Ψυχική Υγεία: Ο ρόλος του επαγγελματικού προσανατολισμού
Η Παγκόσμια οικονομική κρίση και η ολοένα αυξανόμενη ανεργία, που είναι η βασική συνέπεια της, αποτελεί παράγοντα που έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές τόσο σε κοινωνικό, όσο και σε ατομικό επίπεδο.
Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει εισέλθει σε μία περίοδο οικονομικής κρίσης που επηρεάζει διάφορους τομείς της καθημερινής ζωής, ανάμεσα στους οποίους και την ψυχική υγεία των πολιτών.
Η εργασία για το άτομο αποτελεί τον πλέον σημαντικό παράγοντα για τη διατήρηση της ψυχικής και της σωματικής του υγείας και γενικότερα για την ανάπτυξη και ολοκλήρωση της προσωπικότητας του. Με την ανεργία, οι Μπούρας & Λύκουρας (2011) κάνουν λόγο για μία «συμβολική» κατάρρευση του ατόμου, καθώς η προσωπικότητα του και η εργασία του είναι άμεσα συνυφασμένες και η εργασία συντελεί με σημαντικό τρόπο στον προσδιορισμό της ταυτότητας του ατόμου.
Η απώλεια της εργασίας αυξάνει των κίνδυνο όχι μόνο σοβαρών σωματικών προβλημάτων, αλλά και ψυχιατρικών διαταραχών. Μάλιστα, μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει ισχυρή συνάφεια ανάμεσα στην ανεργία και στην αύξηση του άγχους, της κατάθλιψης, της αντικοινωνικής συμπεριφοράς και της χρήσης ουσιών. Δεν είναι επίσης τυχαίο το γεγονός ότι ο M. Chan, πρόεδρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας το 2008 δήλωσε ότι: « Δεν πρέπει να υποτιμήσουμε τις αναστατώσεις και τις πιθανές συνέπειες της οικονομικής κρίσης, δεν πρέπει να ξαφνιαστούμε αν δούμε περισσότερες αυτοκτονίες και ψυχικές διαταραχές» (όπ. αναφ. στο Μπούρας & Λύκουρας, 2011, σελ. 56). Φτάσαμε στο 2017 και τα λόγια του φαίνεται να επιβεβαιώνονται.
Οι άνεργοι τείνουν να είναι πιο αγχώδεις, να έχουν προβλήματα στον ύπνο, ανικανότητα επίλυσης προβλημάτων, χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση και αναποφασιστικότητα. Βέβαια, το πώς αντιδρά το άτομο εξαρτάται και από τον τρόπο που έχει μάθει να επεξεργάζεται τα εξωτερικά ερεθίσματα και να αντιδρά στις διάφορες καταστάσεις.
Σημαντικό ρόλο επίσης για την εκδήλωση ή μη των παραπάνω συμπτωμάτων διαδραματίζει και η ικανοποίηση που αντλούσε το άτομο από την εργασία του. Έντονο στρες φαίνεται να παρουσιάζουν τα άτομα που είχαν υψηλά κίνητρα για την εργασία τους και χαρακτηρίζονταν ως επιτυχημένα (Κεραμάρης & Ποταμιάνος, 2004).
Από την άλλη, με την εύρεση μιας νέας εργασίας δε φαίνεται να υποχωρούν τα συμπτώματα, καθώς στο νέο χώρο εργασίας θα υπάρχει η ψυχική ένταση από την αλλαγή περιβάλλοντος και η ανάγκη για μία περίοδο προσαρμογής και εξοικείωσης.
Όσο εντείνεται η οικονομική κρίση και αυξάνεται η ανεργία, οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες. Με το ποσοστό των ανέργων ολοένα να αυξάνεται η συμβουλευτική και ο επαγγελματικός προσανατολισμός κατέχουν σημαντικό ρόλο στο να βοηθήσει κάποιον να επιλέξει εκ νέου εργασία και να επαναπροσδιορίσει και τις επαγγελματικές του αξίες.
Έτσι κάποιος που έχει χάσει τη δουλειά του έχει πρώτα από όλα να αντιμετωπίσει το αίσθημα της απώλειας, της ανασφάλειας και της «αποτυχίας». Το ζητούμενο είναι ο άνεργος να μπορεί να βοηθηθεί να αποκτήσει δεξιότητες που θα του φανούν χρήσιμες στην επανένταξη του στην αγορά εργασίας.
Σύμφωνα με τους Μπούρα & Λύκουρα (2011) για την καταπολέμηση των επιπτώσεων της κρίσης κρίνεται απαραίτητος ο σχεδιασμός παρεμβάσεων που θα βοηθήσουν στην καλύτερη αντιμετώπιση της κρίσης τόσο σε συλλογικό, όσο και σε ατομικό επίπεδο. Η πρωτογενής παρέμβαση πρέπει να περιλαμβάνει τη δημιουργία κρατικών επιδοτούμενων προγραμμάτων επαγγελματικής επανεκπαίδευσης που θα έχουν ως σκοπό την επανένταξη των ανέργων στην αγορά εργασίας, καθώς και προγράμματα ανάπτυξης δεξιοτήτων για μεγαλύτερη δυνατότητα επαγγελματικής ευελιξίας. Αν αναλογιστεί κανείς ότι τα επόμενα χρόνια οι εργαζόμενοι θα αναγκαστούν να αλλάξουν μέχρι και 7 φορές επάγγελμα (Job surfing), δε θα εξασφαλίζει κανείς ένα επάγγελμα για όλη του τη ζωή και φυσικά η αποδέσμευση του πτυχίου από την επαγγελματική αποκατάσταση, διαφαίνεται πίσω από την προοπτική αυτή, καταλαβαίνει ότι η εργασιακή ευελιξία και η ανάπτυξη δεξιοτήτων είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη.
Οι δεξιότητες που σύμφωνα με τον Ρέππα (1998) πρέπει να αναπτύξει ένα άτομο έτσι ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στα δεδομένα της νέας εποχής είναι: Ευελιξία, προσαρμοστικότητα, υπευθυνότητα, επικοινωνία, ικανότητα λήψης απόφασης, ικανότητα αυτοπαρουσίασης «self presentation», ικανότητα οργάνωσης χρόνου – προγραμματισμού, ικανότητα χρήσης νέων τεχνολογιών, ικανότητα πρωτοβουλιών, διαπραγματευτική ικανότητα, ικανότητα διαχείρισης του stress, δημιουργικότητα, εφευρετικότητα, διορατικότητα, ικανότητα συνεργασίας, φαντασία, ομαδικό πνεύμα, αποδοχή ετερότητας, πρακτικό πνεύμα και δεξιότητα επικοινωνίας σε ξένες γλώσσες (όπ. αναφ. στο Ψαρράκου & Παπαθεοδωρόπουλος, 2002).
Σε δεύτερο επίπεδο η παρέμβαση πρέπει να αφορά στην προαγωγή διαχείρισης του στρες και των ψυχοπιεστικών καταστάσεων που αντιμετωπίζει το άτομο μέσω ψυχολογικής υποστήριξης και επαγγελματικού προσανατολισμού, καθώς και μέσω συμβουλευτικών προγραμμάτων οικονομικής διαχείρισης (Μπούρας & Λύκουρας, 2011).
Ο Fineman παρατήρησε ότι πολλές παρεµβάσεις για την αντιµετώπιση της ανεργίας µπορεί να είναι αντιπαραγωγικές ή και χάσιµο χρόνου εάν δεν λαµβάνουν υπόψη τις ψυχολογικές αντιδράσεις των ανέργων που βιώνουν την ανεργία.
Τέλος, στην περίπτωση της ανεργίας, πέρα από την επαγγελματική συμβουλευτική, μπορεί να φανεί χρήσιμη και η Συµβουλευτική Αναζήτησης Εργασίας που θα εφοδιάσει µε γνώσεις, τεχνικές και δεξιότητες και θα οργανώσει µε τρόπο εντατικό τους ανέργους για να αντιµετωπίσουν το πολυδιάστατο και καταστροφικό για τη ζωή του ατόμου και της οικογένειας του, πρόβληµα της ανεργίας.
Η Νίκη Δαλιανά είναι
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, MSc Συμβουλευτικής & Επαγγελματικού
Προσανατολισμού, Επιστημονικός Συνεργάτης Μονάδας Εφηβικής Υγείας, Β”
Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Παίδων “Π & Αγλ. Κυριακού”
Βιβλιογραφία
Μπούρας, Γ., &
Λύκουρας, Λ. (2011). Η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στη ψυχική υγεία.
Εγκέφαλος (48), σσ. 54-61.
Κεραμάρης, Ι., &
Ποταμιάνος, Γ. (2004, Ιούλιος- Αύγουστος- Σεπτέμβριος). Ανεργία και ψυχική
Υγεία. Τετράδια Ψυχιατρικής (87), σσ. 91-102.
Ψαρράκου, Α.,
Παπαθεοδωρόπουλος, Ι. (2002). Ο ρόλος του Επαγγελματικού Προσανατολισμού και
της Συμβουλευτικής στο σταυροδρόμι της Παγκοσμιοποίησης, της αγοράς εργασίας
και της εκπαίδευσης. Πρακτικά του 2ου Διεθνούς Συνεδριου, Η παιδεία στην αυγή
του 21ου αιώνα, Συνεδριακό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών.
Πηγή: http://kanaliena.gr/anergia-ke-psychiki-ygia-o-rolos-tou-epangelmatikou-prosanatolismou/
