Αποϊδρυματοποίηση και Παιδική Προστασία

Το meallamatia.gr συναντήθηκε με τον Διευθυντή Ψυχικής Υγείας και Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού (ΙΥΠ), κ. Γιώργο Νικολαϊδη, και συζήτησαν για το ζήτημα της αποϊδρυματοποίησης και το νέο, φιλόδοξο έργο που ανέλαβε το ΙΥΠ για λογαριασμό της UNICEF.

Με σαφή θέση και πολυετείς δράσεις υπέρ της αποϊδρυματοποιήσης, ο ψυχίατρος κ. Νικολαΐδης αποτελεί πρόσωπο-κλειδί για τις σχετικές διεκδικήσεις στη χώρα μας, που ακόμα βρίσκονται πίσω σε σχέση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.

Κοινωνικές κοινοτικές υπηρεσίες – Η τρέχουσα πραγματικότητα

Όπως εξηγεί στο meallamatia.gr, ο ρόλος των κοινωνικών κοινοτικών υπηρεσιών είναι κομβικός, αφού (οφείλουν να) αποτελούν κύριο εργαλείο παρέμβασης κατά τις σύγχρονες αντιλήψεις. Αντίθετα, τα ιδρύματα αποτελούν μια κοινωνική τεχνολογία που τείνει να εγκαταλειφθεί.

Όσον αφορά την τρέχουσα κατάσταση στις υπηρεσίες αυτές, το πράγμα έχει ως εξής κατά τον κ. Νικολαΐδη: «Οι κοινοτικές κοινωνικές υπηρεσίες ως γνωστόν είναι κατακερματισμένες και υποστελεχωμένες, και σε ανθρώπινους και σε υλικούς πόρους. Στην Ελλάδα έχουμε παράλληλα δίκτυα κοινωνικών υπηρεσιών τα οποία δε συντονίζονται μεταξύ τους. Ιδιαίτερα οι υπηρεσίες που λειτουργούν στο πλαίσιο της τοπικής αυτοδιοίκησης (Κέντρα Κοινότητας) και οι συνήθως αιρετοί προϊστάμενοί τους, συχνά δεν κατανοούν πλήρως τον ρόλο και τη λειτουργία τους. Αυτό δημιουργεί διάφορα προβλήματα στην καθημερινή λειτουργία των υπηρεσιών: πολλοί από τους κοινωνικούς λειτουργούς έχουν και αλλότρια καθήκοντα που τους ανατίθενται, ενώ ένα μεγάλο κομμάτι του στελεχιακού τους δυναμικού (σχεδόν τα 2/3 σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα) είναι συμβασιούχοι. Επομένως, η εκπαίδευση αυτού του δυναμικού είναι ένα σισύφειο έργο που χρειάζεται συνεχώς επανάληψη».

Υπάρχει επίσης ένα τεράστιο έλλειμμα στα στατιστικά δεδομένα που αφορούν την κοινωνική προστασία στη χώρα μας, σύμφωνα με τον κ. Νικολαΐδη:

«Η Ελλάδα το τελευταίο διάστημα απαντάει επισήμως στους διακρατικούς οργανισμούς με όσα παιδιά είναι γραμμένα στο σύστημα anynet, δηλώνει δηλαδή ότι έχουμε μόλις 1.500 περίπου παιδιά σε ιδρύματα στη χώρα. Αυτό είναι προφανώς εσφαλμένο νούμερο. Δεν εμπεριέχει ούτε τα μικρά, κυρίως εκκλησιαστικού χαρακτήρα ιδρύματα, ούτε παιδιά με αναπηρία που είναι τοποθετημένα σε ιδιωτικές δομές, ούτε τις μερικές χιλιάδες ασυνόδευτους ανηλίκους σε διάφορες δομές του Υπουργείου Μεταναστευτικής. Οπότε υπάρχει ένα πραγματικό ερώτημα: αν τελικά, δηλώνοντας 1.500 παιδιά επιχειρούμε να ωραιοποιήσουμε μια εικόνα, επαναλαμβάνοντας την ιστορία των Greek Statistics στην πρόνοια».

Μήπως, λοιπόν, πάμε να χτίσουμε την αποϊδρυματοποίηση σε σαθρά θεμέλια;

«Η κοινωνική πρόνοια δεν έχει συγκροτηθεί ως αυτόνομος τομέας στο σύγχρονο ελληνικό κράτος και το αίτημα της ενοποίησης ακόμα εκκρεμεί. Δυστυχώς, οι πολιτικές ηγεσίες νομίζω ότι αδιαφορούσαν γι’ αυτό το έλλειμα στην αυτονόμηση του τομέα. Ευελπιστώ ότι κάποια στιγμή θα γίνει συνείδηση και θα υιοθετηθεί και από τους κυβερνώντες, το ότι δεν έχουμε την πολυτέλεια ως χώρα να έχουμε τόσα πολλά υποστελεχωμένα και κατακερματισμένα παράλληλα δίκτυα χωρίς συντονισμό. Κάποτε θα πρέπει όλα αυτά να μαζευτούν, να συγκροτηθεί αυτονόμως ο τομέας της κοινωνικής προστασίας, να ενισχυθεί, να περιβληθεί με το status που θα έπρεπε να έχει. Έχουμε εθιστεί στην έλλειψη της κοινωνικής προστασίας σε αυτή τη χώρα».

Το έργο

Στο σήμερα, η ομάδα του κ. Νικολαΐδη έχει αναπτύξει μια πρότυπη μεθοδολογία πρώιμων παρεμβάσεων για τα παιδιά οικογενειών σε ανάγκη, στο πλαίσιο του πανευρωπαϊκού προγράμματος παιδικής προστασίας Child Guarantee της UNICEF. Το γραφείο της Unicef στην Ελλάδα χρηματοδοτεί το έργο αυτό, για την εφαρμογή του οποίου επιλέχθηκε το ΙΥΠ μετά από ανοιχτή, διαγωνιστική διαδικασία. Το φιλόδοξο έργο διακρίνεται σε 3 δέσμες ενεργειών:

1^η δέσμη: Περιλαμβάνει ενίσχυση των κοινωνικών κοινοτικών υπηρεσιών, εκπαίδευση για αναβάθμιση των δεξιοτήτων τους και πιλοτική εφαρμογή αυτών των μεθοδολογιών απ’ το ίδιο το ΙΥΠ. «Οι προληπτικές δράσεις στην κοινότητα έχουν πολύ μεγάλη σημασία. Στόχος αυτής της πρώιμης παρέμβασης είναι οι οικογένειες στις οποίες δεν υπάρχει ακόμα κίνδυνος, αλλά υπάρχει πιθανότητα να εξελιχθούν τα πράγματα επί τα χείρω», εξηγεί ο κ. Νικολαΐδης. Προβλέπεται επίσης αξιολόγηση του κινδύνου του παιδιού σε περιπτώσεις εισαγγελικής εντολής, καθώς και εντατική παρέμβαση σε περιπτώσεις παροδικής απομάκρυνσης από την οικογένειά του με τελικό στόχο την ασφαλή επιστροφή του. Αυτά τα μέτρα αναμένεται να δημιουργήσουν περισσότερο χώρο για τον θεσμό της αναδοχής.

Για τις εν λόγω ενέργειες, έχουν υπογραφεί ήδη από το ΙΥΠ σύμφωνα συνεργασίας με τους περισσότερους δήμους της Αττικής. Παράλληλα, το Ίδρυμα ξεκίνησε να εκπαιδεύει κοινωνικούς επιστήμονες των σχετικών υπηρεσιών, ώστε η μεθοδολογία να αρχίσει να εφαρμόζεται στην Αττική και προοδευτικά να προκύψει ένα εργαλείο για όλη την επικράτεια.

2^η δέσμη: Προβλέπεται η συνολική χαρτογράφηση του συστήματος παιδικής προστασίας στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα απαιτητικό έργο, σύμφωνα με τον κ. Νικολαΐδη, αφού ως τώρα δεν υπάρχει σαφής απάντηση σε καίρια ερωτήματα, όπως πόσα χρήματα δίνονται για την κοινωνική πρόνοια και την παιδική προστασία, ή πόσοι κοινωνικοί λειτουργοί υπηρετούν στο κράτος. Κομμάτι αυτού του εγχειρήματος θα είναι και η αποτύπωση της σχετικής ισχύουσας νομοθεσίας στην Ελλάδα. «Έχουμε ένα νομοθετικό σύστημα για την παιδική προστασία, που για το ίδιο περιστατικό μπορεί να γίνουν διαφορετικά πράγματα από διαφορετικές υπηρεσίες σε διαφορετικούς χρόνους, αναλόγως με το πού βρίσκεται το παιδί αυτό και πού θα πρωτοκατατεθεί το θέμα του», αναφέρει ο κ. Νικολαΐδης.

3^η δέσμη: Περιλαμβάνει την παρέμβαση σε πλαίσια κλειστής φιλοξενίας, με στόχο την επικαιροποίηση των εξατομικευμένων σχεδίων δράσης και την αποφυγή της τυποποιημένης εφαρμογής τους για τα παιδιά που μένουν εκεί. Προβλέπεται επίσης η εκπαίδευση όλου του προσωπικού και η πιλοτική εφαρμογή της μεθοδολογίας σε 5 κλειστά πλαίσια από το ίδιο το ΙΥΠ. Μέχρι το τέλος της χρονιάς, θα παραδοθεί ένα συγκροτημένο σχέδιο στα συγκεκριμένα πλαίσια, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικοτεχνικής μελέτης και της μελέτης διάρθρωσης υπηρεσιών. Απώτερος στόχος είναι να εγκαταλείψουν τον ιδρυματικό τους χαρακτήρα σε ορίζοντα τριετίας και να μετατραπούν σε σύγχρονες κοινωνικές κοινοτικές υπηρεσίες παιδικής προστασίας.

Με τι κριτήριο όμως επιλέχθηκαν αυτά τα πρώτα, για πιλοτική εφαρμογή, ιδρύματα;

Εξηγεί ο κ. Νικολαΐδης: «Πρόκειται για ένα μείγμα από ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου ιδρύματα. Ένα τέτοιο εγχείρημα πρέπει να επιχειρήσει ισότιμα σε όλους τους τομείς και σε όλες τις μορφές των δομών κλειστής φιλοξενίας. Έτσι, περιλαμβάνονται ιδρύματα που φιλοξενούν βρέφη και νήπια, παιδιά με αναπηρία, εφήβους. Αν είχαμε δυνατότητα, θα τα διαλέγαμε όλα. Γιατί πραγματικά, όλα έχουν περιθώριο να βελτιωθούν και να αφήσουν τον εαυτό τους να οραματιστεί τον μετασχηματισμό τους».

Ο Διευθυντής Ψυχικής Υγείας του ΙΠΥ κάνει σαφή τη θέση του: «Πρέπει να κλείσουν τα ιδρύματα. Αυτό δε σημαίνει ότι θα κλείσουν οι υπηρεσίες παιδικής προστασίας, το αντίθετο. Οι υπηρεσίες αυτές θα αναβαθμιστούν, πρέπει να στελεχωθούν και να επεκταθούν».

Ο χρονικός ορίζοντας της υλοποίησης αυτού του έργου τοποθετείται στο τέλος του 2022, όμως το ΙΥΠ και ο ίδιος ο κ. Νικολαΐδης δεν προτίθενται να σταματήσουν εκεί: καλούν σε υποστήριξη και συνεργασία όλους τους σχετικούς φορείς για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας του έργου.

Ο ρόλος του Υπουργείου Εργασίας

Όπως εξηγεί ο Διευθυντής Ψυχικής Υγείας του ΙΥΠ, στην Ελλάδα συμβαίνει το παράδοξο οι κοινοτικές κοινωνικές υπηρεσίες να μην υπάγονται στο Υπουργείο Εργασίας, αλλά στους δήμους. Η αναβάθμιση των κοινωνικών κοινοτικών υπηρεσιών, λοιπόν, αυτή τη στιγμή τυπικά δεν αφορά το ίδιο το Υπουργείο. Μάλιστα, μέχρι αρχές Οκτώβρη, η απαντητικότητα του Υπουργείου Εργασίας στο κάλεσμα του ΙΥΠ για στήριξη του προγράμματος ήταν μάλλον ανεπαρκής, ενδεικτική των αντιστάσεων που προβάλλονται προς το όλο εγχείρημα της αποϊδρυματοποίησης. Το ΙΥΠ, πάντως, διατηρεί επικοινωνία αναφορικά με το πρόγραμμα, τόσο με το Υπ. Εργασίας όσο και με όλα τα συναρμόδια υπουργεία, στην προσπάθεια προώθησης της διατομεακότητας στα ζητήματα παιδικής προστασίας.

Ριζικές αλλαγές, ωστόσο, φαίνεται να απαιτούνται προς αυτή την κατεύθυνση: «Θα πρέπει να εγκαταλειφθεί το παραδοσιακό μοντέλο εργασίας, όπου ο καθένας έχει έναν προϊστάμενο, ένα υπουργείο που λογοδοτεί, έναν μόνιμο τρόπο εργασίας. Υπάρχουν περιπτώσεις που θα πρέπει να συναποφασίζουμε. Αυτά συνιστούν μια αλλαγή κουλτούρας στο πώς κάνουμε τη δουλειά αυτή. Πρέπει να ξεφύγουμε απ’ τη γραφειοκρατική διεκπεραίωση και να μπούμε στη διακλαδικότητα και τη διατομεακότητα, όπου συναντιόμαστε για να πάρουμε τις καλύτερες αποφάσεις για το παιδί που έχει ανάγκη», περιγράφει χαρακτηριστικά ο κ. Νικολαΐδης.

Παρακολουθήστε όλη τη συνέντευξη με ελληνικούς υπότιτλους: