Γράφει η Πηνελόπη Τσακανίκα*
Τι είναι ο αυτοπροσδιορισμός;
Ο αυτοπροσδιορισμός αναφέρεται στο δικαίωμα του κάθε ατόμου, ανάπηρου ή μη να παίρνει αποφάσεις για τον εαυτό του και τη ζωή του (Wehmeyer, 1995).
Μερικές δεξιότητες απαραίτητες για τον αυτοπροσδιορισμό, σύμφωνα με τους Brown and Cohen 1996, είναι:
- η πρωτοβουλία
- η λήψη αποφάσεων και επιλογών
- η ανεξαρτησία της σκέψης
- η αυτογνωσία και
- η αυτορρύθμιση
Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του αυτοπροσδιορισμού κατά τους Wehmeyer and Schalock 2001 είναι:
- η αυτονομία
- η αυτορρυθμιζόμενη συμπεριφορά
- η ψυχολογική ενδυνάμωση, και
- η αυτοπραγμάτωση
Γενικότερα, ο αυτοπροσδιορισμός έχει άμεση σχέση με τα κίνητρα του ατόμου. Ειδικότερα, αυτός συνδέεται άμεσα με την ποιότητα ζωής των αναπήρων, ανεξαρτήτως της σοβαρότητας της αναπηρίας τους, η οποία καθορίζει τις δεξιότητες που μπορεί να αναπτύξει το άτομο.
Εξίσου σημαντικά επηρεάζει και την εκπαίδευση που θα λάβει το άτομο αλλά και την ανάπτυξη της επικοινωνιακής του δεξιότητας.
Παράγοντες αυτοπροσδιορισμού
Ο βαθμός στον οποίο το παιδί θα αποκτήσει τα βασικά χαρακτηριστικά εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να είναι προσωπικοί ή περιβαλλοντικοί.
Οι πιο σημαντικοί από αυτούς είναι :
- τα χαρακτηριστικά του παιδιού (ηλικία, νοητικό πηλίκο, ένταση, βαθμός αναπηρίας, στοιχεία χαρακτήρα)
- η οικογένεια
- το κοινωνικό πλαίσιο
- το εκπαιδευτικό πλαίσιο
Τα χαρακτηριστικά του παιδιού
Όπως είναι αναμενόμενο όσο πιο έντονος είναι ο βαθμός της αναπηρίας, τόσο περισσότερο οξύνονται οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει το άτομο, ειδικότερα εάν στα παραπάνω συνυπάρχουν και άλλες τυχόν ανεπάρκειες ή ασθένειες ή αν το νοητικό πηλίκο του είναι κάτω του φυσιολογικού.
Τα παραπάνω, συμβάλλουν στην απομόνωση του και στον περιορισμό αυτού στο σπίτι, αποκλείοντας το από την εκπαιδευτική διαδικασία και από τη συμμετοχή του στα κοινωνικά δρώμενα και στην κοινωνική ζωή, όχι εξαιτίας της αναπηρίας , αλλά εξαιτίας της αδυναμίας των τελευταίων να το συμπεριλάβουν ως ισότιμο μέλος αποδίδοντας τον αποκλεισμό αυτό στου περιορισμούς που κατά τα γνώμη τους, προέρχονται από την δυσλειτουργία του. Στην περίπτωση αυτή ο βαθμός ανάπτυξης του αυτοπροσδιορισμού στο άτομο, είναι σχεδόν ανύπαρκτος, εκτός κι αν η οικογένεια δίνει σε αυτό τη δυνατότητα ανάπτυξης αυτού, μέσα από την παροχή κινήτρων που το κοινωνικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο του στερούν.
Ο χαρακτήρας του ατόμου και η προσωπικότητα του καθορίζουν εξίσου την εξέλιξή του.
Εάν το άτομο έχει συμβιβαστεί στο ρόλο του παθητικού αποδέκτη, όλων όσων διαδραματίζονται γύρω από αυτό, χωρίς να εκφράζει την άποψή του και τη γνώμη του για το πώς θα ήθελε να του συμπεριφέρονται ή να του φέρονται οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, ο κοινωνικός περίγυρος γενικότερα, και για το ποιο θα ήθελε να είναι το περιεχόμενο της εκπαίδευσής του, τότε φυσικά το άτομο θα απομονωθεί και θα δέχεται τη λύπηση, τον οίκτο, το ρόλο του «αιώνιου παιδιού» που οι υπόλοιποι θέλουν να του προσδώσουν, οδηγώντας το στην αυτολύπηση και στη βίωση της αναπηρίας ως μια προσωπική τραγωδία, όπου όλοι οι περιορισμοί πηγάζουν από το μη λειτουργικό του σώμα. Ένα σώμα που αδυνατεί να ανταπεξέρθει στις απαιτήσεις αυτού που κοινωνικά έχει οριστεί ως φυσιολογικό.
Στην «αντίπερα όχθη», βρίσκεται το άτομο με κίνητρα, με θέληση για συμμετοχή σε όλα τα δρώμενα έξω από το σπίτι. Το άτομο αυτό εκφράζει την άποψή του, συμμετέχει ενεργά στην λήψη αποφάσεων άμεσα σχετιζόμενων με αυτό, απορρίπτει νοοτροπίες, στάσεις, τακτικές και θέτει τα δικά του θέλω.
Η ηλικία έχει τη δική της βαρύτητα στη διαδικασία του αυτοπροσδιορισμού του ατόμου και στη βίωση της αναπηρίας. Όσο πιο μικρό το άτομο τόσο αγνοεί τα δικαιώματά του και τόσο μικρότερος ο βαθμός του αυτοπροσδιορισμού.
* Η Πηνελόπη Τσακανίκα είναι Ειδική Παιδαγωγός, Απόφοιτη του Τμήματος Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με Μεταπτυχιακές Σπουδές στις Επιστήμες της Αγωγής – Ειδική Εκπαίδευση του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και Εξειδικευμένη Επιμόρφωση σε θέματα Διδακτικών Παρεμβάσεων και Συμβουλευτικής Γονέων από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Πηγή: www.limnosfm100.gr
