Tα τελευταία χρόνια η χώρα μας μαστίζεται από έντονη οικονομική κρίση. Αιτία η ανεύθυνη οικονομική και κοινωνική πολιτική των κυβερνήσεων των τελευταίων δεκαετιών. Συνέπεια του φαινομένου αυτού είναι η παρατεταμένη περίοδος λιτότητας. Οι αλλεπάλληλες περικοπές των μισθών και των συντάξεων και η ανεργία οδήγησαν ένα μεγάλο ποσοστό του Ελληνικού πληθυσμού στη δραστική μείωση του εισοδήματός του και στη φτώχεια, με πολλά επιμέρους προβλήματα.
Τα σοβαρότερα από τα προβλήματα αυτά αναφέρονται κυρίως στην υγεία και στην πρόνοια, αλλά και σε άλλους κοινωνικούς τομείς, όπως είναι η εκπαίδευση, η κοινωνική συνοχή κ.λπ. Έτσι προέκυψε μια από τις χειρότερες ανθρωπιστικές κρίσεις που βιώνει σήμερα η χώρα μας και ο λαός μας.
Αν ανατρέξουμε στο απώτερο παρελθόν θα διαπιστώσουμε ότι ανθρωπιστικές κρίσεις υπήρχαν πάντα σε όλες τις εποχές και σε όλες τις κοινωνίες. Ωστόσο, η σημερινή κρίση διαφέρει από τις προηγούμενες για δύο λόγους: Ο πρώτος είναι ότι οι αλλαγές σήμερα είναι πολύ έντονες και γρήγορες. Πολλοί άνθρωποι πέρασαν από την ευμάρεια στην απόλυτη φτώχεια σε πολύ σύντομο χρόνο. Ο δεύτερος είναι ότι η ζωή του ανθρώπου ιστορικά είναι σύντομη. Γι’ αυτό συνήθως αναφερόμαστε στην κρίση της εποχής μας, την οποία βιώνουμε, ενώ τις κρίσεις του παρελθόντος γνωρίζουμε μόνο πληροφοριακά, χωρίς να έχουμε βιωματικά στοιχεία.
Τι εννοούμε με τον όρο ανθρωπιστική κρίση
Η έννοια της ανθρωπιστικής κρίσης είναι πολυδιάστατη και γι’ αυτό είναι δύσκολο να διατυπωθεί ένας ορισμός με λίγα λόγια κοινά αποδεκτός. Ωστόσο, ένας ορισμός, τον οποίο δέχονται οι περισσότεροι ειδικοί σήμερα και είναι διατυπωμένος με απλό τρόπο περιλαμβάνει τα εξής: Ανθρωπιστική κρίση υπάρχει όταν η ζωή μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων μαστίζεται από αυξανόμενη φτώχεια, ανισότητα σε βασικούς κοινωνικούς τομείς, όπως είναι η εκπαίδευση, η πρόσβαση σε υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας, η κοινωνική προστασία, η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.λπ. (Γιατζίδης, Α. medlabnews. gr).
Σύμφωνα με τον Ο.Η.Ε. «η ανθρωπιστική κρίση νοείται ως μία κατάσταση ασυνήθιστης και γενικευμένης απειλής για την ανθρώπινη ζωή, την υγεία και τη διαβίωση».
Αν λάβομε υπόψη, ότι στη χώρα μας σήμερα 1.300.000 είναι άνεργοι, πάνω από 300.000 νοικοκυριά δεν έχουν το ελάχιστο εισόδημα που απαιτείται για την στοιχειωδώς αξιοπρεπή διαβίωση, πάνω από 400.000 παιδιά υποσιτίζονται, 40.000 είναι άστεγοι, οι περισσότεροι επιχειρηματίες έχουν κλείσει τις επιχειρήσεις τους ή είναι υπερχρεωμένοι, όλα αυτά είναι στοιχεία τα οποία οριοθετούν την έννοια της ανθρωπιστικής κρίσης. Αν και αμφισβητείται από μερικούς, είναι απολύτως βέβαιο, ότι είμαστε σε ανθρωπιστική κρίση πρωτόγνωρη σε βάθος και σε έκταση για την μεταπολεμική Ελλάδα.
Παράγοντες που προκάλεσαν την ανθρωπιστική κρίση
Παράγοντες, οι οποίοι συνήθως οδηγούν σε ανθρωπιστική κρίση είναι κυρίως: φυσικές καταστροφές (π.χ. πλημμύρες, σεισμοί, επιδημίες κ.λπ.), ή καταστροφές που προκαλεί ο ίδιος ο άνθρωπος (π.χ. πόλεμοι, διάφορες συγκρούσεις, εμφύλιοι σπαραγμοί), ή καταστάσεις, οι οποίες οφείλονται σε πολιτικούς λόγους (π.χ. παραλείψεις, αστοχίες, λανθασμένες πολιτικές, κακοδιαχείριση του δημόσιου πλούοτυ κ.λπ.).
Πολλοί πιστεύουν ότι η ανθρωπιστική κρίση είναι ανθρωπολογικό φαινόμενο, δηλαδή προέρχεται από εσωτερικά – συνειδησιακά αίτια (Μουτσοπούλου, Ι, 2011). Αν θέλουμε, λοιπόν, να είμαστε ειλικρινείς και να σκεφτούμε λίγο βαθύτερα, πρέπει να πούμε, ότι ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την ανθρωπιστική κρίση έχουμε όλοι, πολιτικοί και πολίτες. Όλοι π.χ. ξέραμε ότι ευημερούσαμε με δανεικά, αλλά κανείς δεν ήθελε να το πει, προκειμένου να παρθούν τα αναγκαία μέτρα. Όμως, για να παραδεχτούμε καθένας από εμάς την προσωπική μας ευθύνη χρειάζεται ειλικρινής ενδοσκόπηση, η οποία προϋποθέτει δύναμη, υπομονή και χρόνο. Και επειδή αυτό είναι δύσκολο αποδίδουμε συνήθως την ανθρωπιστική κρίση σε εξωτερικά αίτια, όπως είναι η πολιτική, η οικονομία και οι φυσικές καταστροφές. Αυτή η άρνηση της αυτογνωσίας μπορεί να ερμηνευτεί ως υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου, ο οποίος έχοντας συναίσθηση του σύντομου βίου, θέλει να κάμει τη ζωή του όσο το δυνατόν καλύτερη.
Ωστόσο, στην περίπτωσή μας υπάρχουν και οι εξωτερικοί παράγοντες,. Ένας τέτοιος παράγοντας, είναι η αναποτελεσματικότητα των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, για την δημοσιονομική προσαρμογή και την εξυγίανση της οικονομίας. Τα προγράμματα αυτά, όπως σχεδιάστηκαν και εφαρμόστηκαν, παρά την αντίθετη άποψη κορυφαίων οικονομολόγων, αντί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη, οδήγησαν σε παρατεταμένη λιτότητα. Συνέπεια, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις να κλείνουν η μια μετά την άλλη, να καταστραφεί η ελάχιστη βιομηχανία και βιοτεχνία που είχαμε, να περικοπούν δραστικά οι μισθοί και οι συντάξεις, να διογκωθεί ο αριθμός των ανέργων και των άστεγων και να υποβαθμιστεί το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων. Έτσι, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού βούλιαξε στη φτώχεια. Κι αυτό γιατί τους «εταίρους» μας ενδιέφερε μόνο η δημοσιονομική προσαρμογή, ώστε να μη χρειάζεται να χρηματοδοτούν την Ελλάδα.
Σύμφωνα με τα παραπάνω α) πρέπει να δεχτούμε ότι η ανθρωπιστική κρίση δεν είναι δημιούργημα των επτά ή οκτώ τελευταίων ετών, αλλά είναι αποτέλεσμα συσσώρευσης παραγόντων και προβλημάτων πολλών ετών και β) έτσι εξηγείται το παράδοξο φαινόμενο, γιατί σε μια χώρα, όπως είναι η Ελλάδα, η οποία έχει πλουτοπαραγωγικές πηγές και είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχει ανθρωπιστική κρίση.
Συνέπειες της ανθρωπιστικής κρίσης
Σε περίοδο ανθρωπιστικής κρίσης, από τη μια στιγμή στην άλλη, ο κόσμος αλλάζει. Οι επιχειρήσεις κλείνουν η μια μετά την άλλη. Η ανεργία διογκώνεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Η φτώχεια απλώνεται με μεγάλη ταχύτητα. Άνθρωποι ευκατάστατοι και νοικοκυραίοι, άνθρωποι της μεσαίας τάξης, βλέπουν το εισόδημά τους να μειώνεται δραστικά και ενώ είχαν οικονομική επάρκεια και άνεση σήμερα ψάχνουν τους κάδους απορριμμάτων να βρουν τροφή. Αν δεν υπήρχαν οι δήμοι, η εκκλησία και κάποιες εθελοντικές οργανώσεις με αλτρουιστικά αισθήματα, στα μεγάλα αστικά κέντρα θα ξαναζούσε στη μνήμη των μεγαλύτερων ανθρώπων η γερμανική κατοχή και θα ξανάβλεπαν τα κάρα να μαζεύουν από τους δρόμους πεθαμένους.
Η καθημερινότητα των ανθρώπων και η κοινωνία ολόκληρη αλλάζει. Οι νέοι, λόγω της ανεργίας, ξενιτεύονται για να μπορέσουν να ζήσουν. Κάποιοι που δεν αντέχουν τις αλλαγές αυτές οδηγούνται στην αυτοκτονία. Η ανομία και η εγκληματικότητα αυξάνονται. Οι άνθρωποι ζουν με ανασφάλεια και φόβο. Το χαμόγελο και η αξιοπρέπεια, μόνιμα χαρακτηριστικά του Έλληνα, ατονούν και σιιγά σιγά τείνουν να σβήσουν. Η εμπιστοσύνη και οι σχέσεις των ανθρώπων δοκιμάζονται. Η καχυποψία, η διχόνοια και ο ατομικισμός κάνουν πιο συχνή την εμφάνισή τους. Ζητήματα πολιτικά, ιδεολογικά και ανθρωπιστικά συγκρούονται σε ένα παιγνίδι στείρων αντιπαραθέσεων. Η κοινωνία χωρίζεται σε στρατόπεδα. Οι ηθικές και κοινωνικές αξίες αλλοιώνονται και όλοι μαζί βουλιάζουμε στην εξαθλίωση.
Και, βέβαια, όλα αυτά εντείνονται περισσότερο με το προσφυγικό και κυρίως το μεταναστευτικό πρόβλημα, λόγω του οποίου εισχωρούν στη χώρας μας άτομα με ελαστική συνείδηση και αμφίβολες ηθικές και κοινωνικές αξίες.
Συνέπεια όλων αυτών είναι η σήψη και η διαφθορά στον προσωπικό, στον κοινωνικό και στον δημόσιο βίο, ο απάνθρωπος ανταγωνισμός και η κάθε μορφής βία. Φαινόμενα ακραίας βίας και ναρκωτικών, τα οποία μέχρι πρότινος υπήρχαν σε χώρες με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και πολιτισμού, σήμερα αποτελούν παγκόσμιο φαινόμενο και στην Ελλάδα. Και, βέβαια, δύο προφανή ερωτήματα μετά από όλα αυτά, για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, είναι:
– Ποιο είναι το μέλλον του αυριανού ανθρώπου;
– Ποια κληρονομιά θα αφήσουμε στους νέους που πασχίζουν να βρουν το δρόμο τους και να σχεδιάσουν τη ζωή τους;
Μπορεί να αντιμετωπιστεί η ανθρωπιστική κρίση;
Το γεγονός ότι δεν υπάρχει συμφωνία σε ό,τι αφορά την έννοια και τον ορισμό της ανθρωπιστικής κρίσης κάνει δύσκολη τη διατύπωση μιας πρότασης, κοινά αποδεκτής, που θα περιλαμβάνει ένα πλαίσιο μέτρων και στρατηγικών για την αντιμετώπισή της.
Αφού οι παράγοντες που προκαλούν τις ανθρωπιστικές κρίσεις είναι πολλοί μια βασική αρχή που μπορεί να ισχύει για όλες τις περιπτώσεις είναι η εξατομίκευση. Ανάλογα με τα αίτια και τον βαθμό της κρίσης, το πρόγραμμα αντιμετώπισης πρέπει να περιλαμβάνει: α) βραχυπρόθεσμα μέτρα για άμεση ανακούφιση των ανθρώπων από τη φτώχεια και β) μακροπρόθεσμα μέτρα για την αντιμετώπιση των παραγόντων που προκαλούν την κρίση και την οριστική υπέρβασή της.
Πάντως, ανεξάρτητα από το πλαίσιο των μέτρων και τη στρατηγική που θα εφαρμοστεί ένα είναι βέβαιο: η αντιμετώπιση της κρίσης αποτελεί άμεση πρακτική και κυρίως ηθική επιταγή. Ιδιαίτερα σήμερα, που οι πλημμύρες και οι φυσικές καταστροφές που αυτές προκαλούν σε πολλές περιοχές της χώρας και η επιβάρυνση που δημιουργεί το προσφυγικό και η μετανάστευση ανθρώπων από χώρες με ακραία φτώχεια και πολεμικές συγκρούσεις, είναι αναγκαίος ο εθνικός σχεδιασμός και η παρέμβαση ανθρωπιστικών οργανώσεων, με τη συμμαχία και την υποστήριξη διεθνών οργανισμών και φορέων, όπως είναι ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).
Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην αντιμετώπιση της φτώχειας, με παράλληλη καταπολέμηση της ύφεσης και της ανεργίας. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια προϋποθέτει ένα ελάχιστο επίπεδο αξιοπρεπούς διαβίωσης που δεν μπορεί να εξαρτάται από την κερδοφορία της οικονομικής ολιγαρχίας. Είναι εντελώς απαράδεκτο αυτό που συμβαίνει σήμερα πολλοί άνθρωποι των μνημονίων, μέσα κι έξω από την Ελλάδα, όχι μόνο κάνουν ότι δεν βλέπουν την κρίση, αλλά προσπαθούν να μας πείσουν ότι η πολιτική που την δημιούργησε είναι σωστή.
Για να αντιμετωπιστεί η ανθρωπιστική κρίση πρέπει να κινητοποιηθούν και να συμπορευτούν όλες οι υγιείς δυνάμεις της κοινωνίας και να λειτουργήσουν με όρους αλληλεγγύης, αξιοπρέπειας και δικαιοσύνης. Η συνεργασία όλων των φορέων: δήμοι, περιφέρεια, εκκλησία, κοινωνικές οργανώσεις, ιδιωτικοί φορείς και εθελοντικές οργανώσεις, στα πλαίσια ενός μακροχρόνιου σχεδιασμού, που θα λειτουργούν ισότιμα με απόλυτη διαφάνεια και συντονισμό, είναι σήμερα αναγκαία περισσότερο παρά ποτέ. Και, βέβαια, οι πολιτικοί μας πρέπει, επιτέλους, να καταλάβουν ότι οι στείρες αντιπαραθέσεις στα τηλεοπτικά κανάλια και το κυνήγι της εξουσίας, είναι έξω από τις προσδοκίες και τις ανάγκες του λαού που εκπροσωπούν. Είναι ανάγκη, αν θέλουν να θεωρούνται άξιοι εκπρόσωποι του λαού και του έθνους, να αφήσουν πίσω τους τις κομματικές και τις προσωπικές επιδιώξεις και να συνεργαστούν συλλογικά και συντονισμένα, με όραμα και ειλικρίνεια, προτάσσοντας το «εμείς» αντί το «εγώ», για να θυμηθούμε τον ωραίο Έλληνα τον Μακρυγιάννη. Κυβερνητικοί παράγοντες λένε ότι γίνεται προσπάθεια σήμερα να σχεδιαστεί ένα πλήρες πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της κρίσης (Φωτίου, 2017. http:// anthropocricis.gr). Θεωρητικά φαίνεται να είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Μένει να δούμε την εφαρμογή του στην πράξη.
Επίλογος
Άποψή μας είναι, ότι για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης σήμερα χρειάζεται ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ενός συνολικού προγράμματος, το οποίο θα περιλαμβάνει βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους. Οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι θα αποβλέπουν στην λήψη και εφαρμογή άμεσων μέτρων, για την ανακούφιση των οικογενειών και των ατόμων που διαβιούν κάτω από συνθήκες ακραίας φτώχειας. Οι μακροπρόθεσμοι στόχοι θα περιλαμβάνουν την αντιμετώπιση των παραγόντων που προκαλούν την κρίση, όπως είναι η οικονομία και η αποκατάσταση της κοινωνικής συνοχής και των ανθρωπίνων σχέσεων.
Όλα αυτά προϋποθέτουν αλλαγή αντίληψης όλων μας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με ριζικές αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα. Αλλαγές οι οποίες δεν περιλαμβάνουν μόνο τη δομή του συστήματος, αλλά κυρίως στη φιλοσοφία και τις επιδιώξεις του. Εκείνο που χρειαζόμαστε σήμερα είναι ένα ανθρωποκεντρικό σύστημα εκπαίδευσης. Ένα σύστημα που θα οδηγεί στη δημιουργία ενός νέου μοντέλου ανθρώπου. Του ανθρώπου γνώστη, αλλά και του κοινωνικού ανθρώπου ταυτόχρονα. Του ανθρώπου δηλαδή που θα έχει τις γνώσεις που χρειάζεται για να αντιμετωπίζει με επιτυχία τα καθημερινά του προβλήματά, αλλά και να συμβιώνει με τους άλλους ανθρώπους ομαλά και να συμβάλει στην επίλυση των κοινών προβλημάτων της κοινωνίας στην οποία ζει. Ο Αμερικανός συγγραφέας και μελλοντολόγος Nisbite είπε: Η αλλαγή στον 21ο αιώνα δεν θα προέλθει από την τεχνολογία, αλλά από μια νέα αντίληψη για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.