♦ Πλουτώνιο
Το πλουτώνιο είναι βαρύ ραδιοτοξικό μέταλλο που εκπέμπει την πιο βλαπτική ακτινοβολία, την ακτινοβολία Άλφα, ελάχιστη ποσότητα της οποίας είναι αρκετή για να προκαλέσει το θάνατο ενός ανθρώπου. Συγκεκριμένα ένα εκατομμυριοστό του γραμμαρίου πλουτώνιο εκπέμπει σε περίπτωση εισπνοής ή κατάποσης “ισοδύναμη δόση” ακτινοβολίας Άλφα γύρω στα 15 Sievert, όπως λέγεται η μονάδα μέτρησής της. Σύμφωνα με τα διεθνή στάνταρ τα 10 Sievert αρκούν για να επιφέρουν τον θάνατο σε μερικές ημέρες ή εβδομάδες.
Το πλουτώνιο είναι μέταλλο και όταν το πιάσεις στο χέρι σου εντυπωσιάζεσαι από τη θερμότητα που σκορπίζει. Δεν πρόκειται όμως για μια ζεστή και ακίνδυνη χειραψία. Σωματίδια Άλφα, δηλαδή πυρήνες ηλίου (δύο πρωτόνια και δύο νετρόνια), εκπέμπονται συνεχώς κατά δισεκατομμύρια. Ελάχιστα κιλά είναι αρκετά για να φτιάξεις μια ατομική βόμβα, ενώ για να φτιάξεις μια αντίστοιχη με ουράνιο χρειάζεσαι πολύ μεγαλύτερη ποσότητα.
Χωρίς αμφιβολία, για να καταλάβει κανείς τι ακριβώς είναι το πλουτώνιο, τι είναι η «απομόνωση» και η διαδικασία απεμπλουτισμού, πώς φτάνουμε στην «πυρηνική σχάση» , τι σχέση έχει το πλουτώνιο με το ουράνιο, τι είναι με δυο λόγια η πυρηνική ενέργεια ως όπλο, δεν αρκούν απλές εξηγήσεις για «κοινούς εγκεφάλους». Το γεγονός και μόνο κα μόνο ότι η ιδιότητα του «πυρηνικού φυσικού» φέρνει –υπεραπλουστευμένα βέβαια- στο μυαλό έναν «τρελό επιστήμονα» που μιλά και φέρεται περίεργα και «λειτουργεί» υπερβατικά και με «άλλες» συντεταγμένες , αρκεί.
Οι πυρηνικοί επιστήμονες βέβαια κάθε άλλο παρά «τρελοί» είναι. Διακονούν μια πολύ δύσκολη επιστήμη που εκτός από υπερόπλα καταστροφής, έχουν προσφέρει και πολλές άλλες ιδιαίτερα χρήσιμες υπηρεσίες στον άνθρωπο μέσω της επιστήμης τους. Είναι όμως επίσης γεγονός ότι η πυρηνική ενέργεια στα «λάθος χέρια», είναι προοίμιο καταστροφής.
Ο διάσημος επιστήμονας και εφευρέτης Ιταλός Ενρίκο Φέρμι και μία ομάδα επιστημόνων στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης ανέφεραν ότι είχαν ανακαλύψει το στοιχείο 94 το 1934. Ο Φέρμι αποκαλούσε το στοιχείο εσπέριο (hesperium) και το ανέφερε στη διάλεξή του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ το 1938. Το δείγμα ήταν στην πραγματικότητα ένα μείγμα από βάριο, κρυπτό και άλλα στοιχεία, μα αυτό δεν ήταν γνωστό εκείνη την εποχή γιατί η «πυρηνική σχάση» δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμη.
Ο Γκλεν Σίμποργκ και η ομάδα του στο Μπέρκλεϋ ήταν οι πρώτοι που παρήγαγαν πλουτώνιο.
Το πλουτώνιο παράχθηκε και απομονώθηκε για πρώτη φορά στις 14 Δεκεμβρίου 1940 και εντοπίστηκε χημικά στις 23 Φεβρουαρίου 1941 από τους Γκλεν Σίμποργκ , Έντουιν Μ. ΜακΜίλαν , Τζόζεφ Κένεντι και Άρθουρ Γουώλ, με βομβαρδισμό ουρανίου με πυρήνες δευτερίου σε κύκλοτρο 60 ιντσών (152,4 cm) στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϋ στην Καλιφόρνια. Και για να προχωρήσουμε σε πιο δυσνόητες έννοιες, στο πείραμα του 1940, το ποσειδώνιο-238 δημιουργήθηκε άμεσα από τον βομβαρδισμό αλλά διασπάσθηκε με εκπομπή β-σωματιδίων δύο μέρες αργότερα, με την οποία σχηματίστηκε και το νέο στοιχείο 94.
Κίνδυνοι στην υγεία
Απλό αλλά βασικότατο στοιχείο: Το απεμπλουτισμένο ουράνιο χρησιμοποιείται σε κώνους βλημάτων εξαιτίας της διεισδυτικής και διατρητικής ικανότητάς του εναντίον αρμάτων. Το ερώτημα για τους κινδύνους στην υγεία όσων εκτίθενται σ’ αυτό έχει εγερθεί ήδη από την εποχή του πολέμου του Κόλπου, όταν πολλοί βετεράνοι του πολέμου αλλά και πληθυσμοί του Ιράκ εμφάνισαν αυξημένα ποσοστά καρκίνου. Την ίδια αγωνία έζησαν αλλά και ζουν βετεράνοι του πολέμου της Βοσνίας και του Κοσσυφοπεδίου καθώς και άλλοι πληθυσμοί.
Η θέση που ακούγεται συχνά από επίσημους φορείς Δυτικών χωρών είναι ότι το απεμπλουτισμένο ουράνιο και πλουτώνιο δεν αποτελεί σοβαρό κίνδυνο ως ακτινοβολούσα πηγή διότι είναι ελάχιστα ραδιενεργό εξαιτίας του πολύ μεγάλου χρόνου ημιζωής του, όπως επίσης και διότι τα σωμάτια α που εκπέμπονται απ’ αυτό έχουν πολύ μικρή εμβέλεια.
Συχνά ακούγεται το επιχείρημα ότι με βάση την γνωστή γραμμική σχέση μεταξύ απορροφούμενης δόσης ραδιενεργού ακτινοβολίας και πρόκλησης καρκίνου, η δόση που πήραν οι στρατιώτες από το απεμπλουτισμένο ουράνιο δεν ήταν αρκετά υψηλή ώστε να θεωρηθεί αιτία λευχαιμίας και άλλων καρκινογεννέσεων.
Το μοντέλο όμως αυτό που έχει αναπτυχθεί από τη Φυσική στηρίζεται στην μακροσκοπική, εξωτερική απορρόφηση ενέργειας από την ακτινοβολία ανά μονάδα μάζας και εφαρμόζεται όταν το ακτινοβολούμενο δείγμα είναι πάνω από 1Kg. Με τον τρόπο αυτό όμως το παραπάνω μοντέλο δεν μπορεί να κάνει διάκριση όσον αφορά τα αποτελέσματα μεταξύ της ενέργειας που απορροφά ένας άνθρωπος που κάθεται μπροστά από μια φωτιά για να ζεσταθεί και της ενέργειας που απορροφά όταν καταπιεί ένα έστω και μικρό κομματάκι πυρωμένο κάρβουνο.
Με άλλα λόγια τα αποτελέσματα της ακτινοβολίας που απορροφάται άμεσα από το εσωτερικό των ιστών δεν μπορεί να περιγραφεί με το συνηθισμένο στατιστικό μοντέλο της φυσικής. Για τα μεμονωμένα κύτταρα που βρίσκονται άμεσα σε επαφή με το μικροσκοπικό σωματίδιο που εκπέμπει την ραδιενέργεια η πυκνότητα ενέργειας που παίρνουν είναι καταστροφική έστω και αν η μέση τιμή της δόσης για όλον τον οργανισμό είναι χαμηλή.
