Ζακυνθινός μυθιστοριογράφος, δημοσιογράφος και συγγραφέας θεατρικών έργων πολλά των οποίων παίζονται ακόμα, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος διετέλεσε αρχισυντάκτης στο θρυλικό πια περιοδικό,«Η Διάπλασις των Παίδων», κατά την περίοδο 1896 – 1948. Κατά την αρχισυνταξία του Ξενόπουλου στο περιοδικό ήταν και ο βασικός του συντάκτης. Είναι χαρακτηριστική η υπογραφή του «Σας ασπάζομαι, Φαίδων», που χρησιμοποιούσε στις επιστολές που υποτίθεται έστελνε στο περιοδικό. Ήταν ο ιδρυτής και εκδότης του περιοδικού Νέα Εστία, το οποίο εκδίδεται ακόμα και σήμερα. Το 1931 έγινε ακαδημαϊκός.
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 9 Δεκεμβρίου 1867. Μωρό 9 μηνών, βρέθηκε στη Ζάκυνθο όπου έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια , μέχρι το 1883, όταν γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για να σπουδάσει Φυσικομαθηματικά. Τις σπουδές του δεν τις ολοκλήρωσε ποτέ αφού από το πρώτο ήδη έτος είχε αρχίσει την ενασχόληση με τη λογοτεχνία, η οποία ήταν και η μοναδική πηγή εσόδων του.
Από το 1892 εγκαταστάθηκε μόνιμα πλέον στην Αθήνα και το 1894 νυμφεύθηκε την Ευφροσύνη Διογενίδη. Το ζευγάρι χώρισε ενάμιση χρόνο μετά, ενώ είχαν ήδη αποκτήσει μια κόρη και ο συγγραφέας νυμφεύθηκε ξανά το 1901 τη Χριστίνα Κανελλοπούλου, με την οποία απέκτησε άλλες δύο κόρες. Συνεργάστηκε με πλήθος εφημερίδων και περιοδικών στις οποίες δημοσίευε μελέτες, άρθρα, διηγήματα και μυθιστορήματα. Το 1894 ανέλαβε τη διεύθυνση της Εικονογραφημένης Εστίας, το 1896 έγινε αρχισυντάκτης του περιοδικού «Η Διάπλασις των Παίδων», του οποίου ήταν και συνδρομητής κατά τα παιδικά του χρόνια. Από το 1901 ως το 1912 δημοσίευε στο περιοδικό Παναθήναια λογοτεχνικά έργα και μελέτες. Από το 1913 έως το 1930 συνεργάστηκε με την εφημερίδα Έθνος γράφοντας μυθιστορήματα σε συνέχειες. Από το 1930 έως το 1945 τα μυθιστορήματά του δημοσιεύονταν κυρίως στην εφημερίδα Αθηναϊκά Νέα.
Ο Ξενόπουλος ήταν πολυγραφότατος συγγραφέας.
Έγραψε πάνω από 80 μυθιστορήματα και πλήθος διηγημάτων. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1888 με το μυθιστόρημα «Ο άνθρωπος του κόσμου». Λίγο αργότερα, στράφηκε στην έμπνευση από την πατρίδα του και έγραψε κάποια από τα καλύτερά του έργα, Μαργαρίτα Στέφα (1893), Κόκκινος βράχος (1905). Ακολούθησαν έργα «αθηναϊκά», τα σημαντικότερα από τα οποία είναι Ο πόλεμος (1914) και Οι μυστικοί αρραβώνες (1915) και το «ζακυνθινό» Λάουρα (1915), επίσης ένα από τα καλύτερά του. Η πιο φιλόδοξη συγγραφική του απόπειρα ήταν η κοινωνική τριλογία Πλούσιοι και φτωχοί (1919), Τίμιοι και άτιμοι (1921), Τυχεροί και άτυχοι (1924). Τα δύο πρώτα αναγνωρίζονται ως τα καλύτερα και πιο ώριμα έργα του. Άλλα αξιόλογα έργα του που ακολούθησαν είναι τα: Αναδυομένη (1925), Ισαβέλλα (1923), Τερέζα Βάρμα-Δακόστα (1925).
Τα έργα του διαδραματίζονται στην Αθήνα και τη Ζάκυνθο. Θεωρείται ο εισηγητής του «αστικού μυθιστορήματος», δηλαδή του μυθιστορήματος που διαδραματίζεται στα αστικά κέντρα. Το πρώτο του θεατρικό έργο, «Ο ψυχοπατέρας», παρουσιάστηκε το 1895. Από τις αρχές του αιώνα άρχισε να συνεργάζεται με τη Νέα Σκηνή του Κων/νου Χρηστομάνου. Τα σπουδαιότερα θεατρικά του έργα είναι: «Το μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας»- (1904), η «Στέλλα Βιολάντη»- 1909, με την Μαρίκα Κοτοπούλη και οι «Φοιτηταί». Ο Ξενόπουλος έγραψε συνολικά 46 θεατρικά έργα. Το 1901 πρωταγωνίστησε μαζί με τον Παλαμά στην ίδρυση της Νέας Σκηνής και χάρη στη γνώση ξένων γλωσσών ενημερωνόταν έγκαιρα για σημαντικά πνευματικά συμβάντα στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες. Το Βασιλικό Θέατρο της Αθήνας εγκαινιάστηκε στα 1932 με το δικό του έργο «Ο θείος Όνειρος».
Το 1910 έγραψε τον «Πειρασμό» , από τα διασημότερα έργα του που ανέβηκε στη σκηνή από τον Θίασο της κ. Κυβέλης και το 1914 το επίσης σπουδαίο «Φιόρο του Λεβάντε».
